ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მნიშვნელობა და მისი საჭიროება ქართულ კონტექსტში
(Georgian and English versions)
აბსტრაქტი
2014 წლამდე საქართველოს ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემაში არ არსებობდა სექსუალური განათლების არანაირი კომპონენტი, 2014 წლიდან დღემდე განხორციელებული რიგი ცვლილებების მიუხედავად კი, სექსუალური განათლება იმ ფორმით, რა ფორმითაც ის ინტეგრირებულია საქართველოს განათლების სისტემაში, ჯერ კიდევ ვერ აკმაყოფილებს საერთაშორისო სტანდარტებს. მისი ქმედითუნარიანობის პრობლემურობაზე ასევე მეტყველებს ისეთი ფაქტორები, როგორებიცაა ქვეყანაში სექსუალური გზით გადამდები ინფექციების სიხშირე და აბორტის მაღალი, ხოლო კონტრაცეპციის გამოყენების დაბალი პროცენტული მაჩვენებელი ქალებში.
არასამთავრობო ორგანიზაცია “ქალთა მზერის” 2019-2020 წლის პროექტმა, რომელიც 16-დან 25 წლამდე ახალგაზრდა ქალებისათვის უფასო გინეკოლოგიურ მომსახურებასა და დამატებით კვლევებზე ხელმისაწვდომობის გაზრდას ემსახურებოდა, კიდევ ერთხელ გამოკვეთა ის რიგი პრობლემური ასპექტები, რომლებიც საქართველოში სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების კუთხით არსებობს. მიუხედავად სხვა ასაკობრივ ჯგუფებშიც არსებული მაღალი მოთხოვნისა, აღნიშნული პროექტის შეზღუდული ბიუჯეტიდან გამომდინარე, უფასო მომსახურებით მხოლოდ 200-მდე ბენეფიციარმა ისარგებლა. პროექტის ბენეფიციარებში ასევე ჩატარდა მცირე გამოკითხვა, რომლის შედეგებზე დაყრდნობითაც, მომსახურების და მედიკამენტების ხელმიუწვდომლობასთან ერთად მთავარ პრობლემად კომპლექსური სექსუალური განათლების არარსებობის ან მისი მიღების არასანდო გზების (ინტერნეტი, მეგობრებში გაზიარებული გამოცდილებები) ფაქტორი გამოიკვეთა.
წინამდებარე დოკუმენტი მიზნად ისახავს სექსუალური განათლების, როგორც სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების ჩარჩოს ფუნდამენტური ასპექტის პრობლემურობის აქტუალიზებას და ქვეყანაში ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების ინტეგრირების საჭიროების მკაფიოდ ხაზგასმას ამ მიმართულებით არსებულ ემპირიულ კვლევებზე, ექსპერტულ მოსაზრებებსა და საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ შემოთავაზებულ რეკომენდაციებზე დაყრდნობით.
შესავალი
სექსუალური განათლება არის მაღალი ხარისხის სწავლების მეთოდების ერთობლიობა, რომელიც არა მხოლოდ სექსუალობის სამედიცინო ასპექტებს მოიცავს, არამედ იგი ასევე კონცენტრირდება ადამიანის სექსუალობის, პირადი ურთიერთობების, ანატომიის, სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების, სექსუალური აქტის, სექსუალური ორიენტაციის, გენდერული იდენტობის, კონტრაცეფციისა და სექსუალური თუ რეპროდუქციული უფლებებისა და პასუხისმგებლობების გარშემო. სექსუალური განათლების მიზანია, ახალგაზრდები საჭირო ინფორმაციითა და ღირებულებებით აღჭურვოს, რათა მათ ჩამოუყალიბდეთ უსაფრთხო და სრულყოფილი სექსუალური ურთიერთობების უნარი, რომელიც სიამოვნების ფაქტორებს ისევე ითვალისწინებს, როგორც პასუხისმგებლობის განცდის ჩამოყალიბებას საკუთარ სექსუალურ და რეპროდუქციულ ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე.
სექსუალური განათლება სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების (SRHR) განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რომლის გარეშეც რთულია ამ პოლიტიკის სრულფასოვანი განხორციელება. სექსუალური განათლების აუცილებლობა ახალგაზრდებში უმეტესად კრიტიკულად მნიშვნელოვანია, რადგან როგორც გლობალურად, ასევე საქართველოს შემთხვევაში, მოზარდებს არ მიეწოდებათ ამ ტიპის სათანადო განათლება, რათა სექსუალური ცხოვრების დასაწყებად მზაობა ჰქონდეთ. შესაბამისი განათლების სიმცირე და ინფორმაციაზე ხელმიუწვდომლობა გამოწვეულია სახელმწიფოს მხრიდან არაქმედითუნარიანი ნაბიჯებით და განათლების სისტემაში სექსუალური განათლების კომპონენტის სრული ან ნაწილობრივი უგულებელყოფით. ამავდროულად ამ მოცემულობას ხშირად ემატება კულტურული კონტექსტი, არასწორი და დამაბნეველი შინაარსის გზავნილები სექსუალობისა და გენდერის შესახებ. ყოველივე ზემოთ ჩამოთვლილის გათვალისწინებით, მოზარდი, რომელიც იწყებს სექსუალურად აქტიურ ცხოვრებას განათლების გარეშე, პოტენციურად დაუცველია სექსუალური შევიწროების, იძულების, არასასურველი ორსულობისა და სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციების (სგგი) და აივ ინფექციის საფრთხეების წინაშე.
სექსუალური განათლების გამართულად ფუნქციონირებისთვის მნიშვნელოვანია ეფექტური საგანმანათლებლო მოდელის შერჩევა, რომელიც მოზარდებს მათი ასაკისა და კულტურისათვის რელევანტურ, მეცნიერულად გამყარებულ ინფორმაციას მიაწვდის. ის მოიცავს სტრუქტურირებულ შესაძლებლობებს იმისთვის, რომ ახალგაზრდებს ჩამოუყალიბდეთ სწორი დამოკიდებულებები და ღირებულებები, მიიღონ ის პრაქტიკული უნარ-ჩვევები, რომლებიც სექსუალური ცხოვრების დაწყებისას ინფორმირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში დაეხმარებათ. კვლევების თანახმად, სწორად შემუშავებულ და განხორციელებულ პროგრამებს შეუძლიათ დეზინფორმაციის მნიშვნელოვნად შემცირება, ცოდნის გაღრმავება, პოზიტიური ღირებულებებისა და დამოკიდებულებების გამორკვევა და გამყარება, თანატოლებში არსებული ნორმების შესახებ ცოდნის ამაღლება, კომუნიკაციის გაუმჯობესება ახალგაზრდებსა და მშობლებს შორის.
მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფო სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების მიმართულებით მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად ბოლო წლების განმავლობაში გარკვეულ პროგრესულ ნაბიჯებს დგამს და სექსუალური განათლების კომპონენტიც მეტ-ნაკლებად ჩნდება ზოგადი განათლების სასწავლო გეგმაში, ამჟამინდელი მდგომარეობის ანალიზი გვაჩვენებს, რომ ერთი მხრივ სახელმწიფოს მიერ შემოთავაზებული პოლიტიკა, ხოლო მეორე მხრივ შემდგომში მისი პრაქტიკაში განხორციელების მექანიზმები ერთმანეთს მნიშვნელოვნად აცდენილია. სახელმწიფოს მიერ მოწოდებული საყოველთაო დაზღვევის პაკეტი სრულად ვერ ფარავს ქალებისათვის საჭირო სერვისების მიწოდების ხარჯებს, ქვეყანაში მაღალია სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციებისა და აბორტის რიცხვი, კონტრაცეპციის გამოყენება კვლავ პრობლემურია და ქალების უმეტესობა საერთოდ არ მიმართავს კონტრაცეპციის თანამედროვე მეთოდებს, რასაც ემატება ის, რომ ახალგაზრდებისთვის სექსუალური განათლების შესახებ ინფორმაციის მიღების ძირითად წყაროებს ინტერნეტი და სამეგობრო წრეებში გაზიარებული გამოცდილებები წარმოადგენს. აღნიშნული ფაქტორები მხოლოდ ნაწილია იმ პრობლემების, რომლებიც სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების მიმართულებით არსებობს ქვეყანაში.
3. ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლება და მისი უპირატესობები
გაეროს მოსახლეობის ფონდის, UNFPA-ის განმარტებით, ყოვლისმომცევლი სექსუალური განათლება (CSE) წარმოადგენს უფლებებზე დაფუძნებულ, გენდერზე ფოკუსირებულ მიდგომას სექსუალურ განათლებასთან მიმართებაში, როგორც სასკოლო, ასევე არასასკოლო სივრცეებში, რომლის მიზანია, ახალგაზრდები აღჭურვოს საჭირო ცოდნით, უნარებითა და ღირებულებებით იმისათვის, რომ მათივე ემოციური და სოციალური განვითარების კონტექსტში საკუთარი სექსუალობის შესახებ პოზიტიური ხედვა ჩამოუყალიბდეთ.
სასკოლო სივრცეზე დაყრდნობილი სექსუალური განათლება, როგორც დისციპლინა, პირველად ევროპაში მე-20 საუკუნის მეორე ნახევრიდან, განსაკუთრებით 70-იანი წლების სექსუალური რევოლუციისა და 80-იან წლებში შიდსის ეპიდემიის პარალელურად ჩნდება. 1994 წელს ICPD კონფერენციაზე სახელმწიფოებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციებისათვის არსებითი მნიშვნელობა მიენიჭა მსოფლიოს გარშემო ახალგაზრდების საჭიროებების გაცნობას სექსუალური განათლების მიმართულებით, რის შემდგომაც ინიციატივების ზრდის პარალელურად იზრდებოდა იდეოლოგიური ბრძოლები სექსუალური განათლების საბოლოო მიზნის, შინაარსისა და მეთოდების გარშემო. ამ ბრძოლების ერთ რადიკალურ მხარეს წარმოადგენს ქორწინებამდე თავშეკავების მოდელი (AEUM), რომელიც სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის გარშემო არსებული რისკების და პრობლემების გადაჭრის გზად ახალგაზრდებს თავშეკავებას სთავაზობდა. ამ მოდელის დანერგვას აქტიურად უწყობდნენ ხელს აშშ-ში, სადაც ბუშის ადმინისტრაციამ ამ იდეის დანერგვის მცდელობასა და მის საერთაშორისო არენაზე გასატანად მილიონობით დოლარი დახარჯა.
დროთა განმავლობაში ნათელი გახდა, რომ საგანმანათლებლო მიდგომები, რომლებიც მხოლოდ ჯანმრთელობასა და რისკების შემცირებაზეა ფოკუსირებული, ვერ მოიცავს ახალგაზრდების კომპლექსურ სექსუალურ და ურთიერთობრივ საჭიროებებს და მათ აუცილებელ ინფორმაცას ვერ აწვდის, განსხვავებით იმ მოდელისა, რომელიც სექსუალობასთან პოზიტიურ მიდგომას გულისხმობს და ახალგაზრდებს განიხილავს, როგორც სექსუალური ცხოვრების მქონე ინდივიდებს. მსგავსი მიდგომა დღევანდელი კონტექსტისა და იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ ამ საკითხების გარშემო მოზარდების საჭიროებები და პრობლემები დროთა განმავლობაში იცვლება, უფრო რეალისტური და ქმედითია.
ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მეთოდი(CSE), ე.წ. ჰოლისტური სექსუალური განათლების მოდელი, წარმოადგენს ევროპულ სტანდარტს, რომლის მიზანია, ახალგაზრდებში თავიანთ სექსუალობასთან დაკავშირებით ინფორმირებული, ჯანსაღი და დამაკმაყოფილებელი არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობის გაზრდა. ამ მეთოდის ერთ-ერთი მთავარი უპირატესობა ის არის, რომ თავიდან ბოლომდე უფლებებსა და სექსუალობასთან მიმართებაში პოზიტიურ ხედვაზეა დამყარებული, რაც მხოლოდ დაავადებების, რისკებისა და საფრთხეების აღმოფხვრაზე არ დაიყვანება. მთლიანობაში, სექსუალური განათლება სცდება მხოლოდ დაავადებების შემცირების საკითხს და ეფუძნება ფუნდამენტურ სექსუალურ უფლებებს და მიზნად ისახავს, საზოგადოებებში ფესვგადგმული გენდერული სტერეოტიპებით გაჟღენთილი ქცევის ფორმების აღმოფხვრას, მათ შორის ქალების სექსუალობასთან დაკავშირებული ტრადიციული ხედვებისაც.
გარდა იმისა, რომ ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლება სექსუალური ცხოვრების შესახებ ადამიანის განვითარებასა და ინფორმირებულობაზეა ორიენტირებული, ამავდროულად ახალგაზრდას სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის შესახებ პოზიტიური ფასეულობების ჩამოყალიბებასა და განვითარებაში ეხმარება. სექსუალური განათლების ამგვარი მოდელი ახალგაზრდებს ასწავლის ადამიანის ინტერაქციას სამყაროში და მოიცავს დისკუსიებს ოჯახური ურთიერთობების, სამყაროსთან დამოკიდებულებების, გენდერული იდენტობების, ოჯახის დაგეგმვის, კონტრაცეფციის შესახებ. ამასთანავე მათ აძლევს საშუალებას, მეტი გაიგონ როგორც ზოგადად ადამიანის, ისე კონკრეტულად თავიანთ ფუნდამენტურ უფლებებზე, რაც საერთო ჯამში, მათ ინფორმირებულობას ისეთი საფრთხეების შესახებ ზრდის, როგორიცაა სექსუალური შევიწროვება, ოჯახში ძალადობა და ა.შ.
თანამედროვე საერთაშორისო საგანმანათლებლო პლატფორმებზე CSE ფორმალურთან ერთად არაფორმალურ სივრცეებში ახალგაზრდების სექსუალური და რეპროდუქციული უფლებებისა და ჯანმრთელობის გასაუმჯობესებლად/გასაძლიერებად უპირატეს, ყველაზე ეფექტურ მოდელად მიიჩნევა CSE-ისადმი ნდობა და პოლიტიკური მიმღებლობა მსოფლიო მასშტაბით გამუდმებით იზრდება და მისი გამოყენება ახალგაზრდების სტრუქტურულ გაძლიერებაში უფრო და უფრო აქტუალური ხდება. თანაც CSE-სთან დაკავშირებული გამოკითხვების შედეგებზე დაყრდნობით, ეს მეთოდი ევროპასა და ცენტრალურ აზიაში მაღალი ინტენსივობით ვითარდება და ინტეგრირდება ფორმალურ საგანმანათლებლო სივრცეებში.
სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების მიმართულებით ქვეყანაში არსებული მდგომარეობა მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს და ირეკლავს მის გენდერულ პოლიტიკას იმდენად, რამდენადაც სექსუალური განათლება SRHR-ის განხორციელების ფუნდამენტური ასპექტია: ის, თუ რამდენად არის ესა თუ ის საგანმანთლებლო მოდელი გენდერულად მგრძნობიერე, საკვანძო მნიშვნელობისაა.
ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მოდელი, ასევე ჰოლისტური მოდელის სახელწოდებით ცნობილი, გამოირჩევა გენდერული მგრძნობიარობით, რაც იმას გულსხმობს, რომ იგი სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის სამედიცინო ასპექტებს სცდება, ქალის სექსუალობის რეპროდუქციული უნარებით დეტერმინირებას ეწინააღმდეგება და გენდერული სტერეოტიპებისა და სექსისტური დამოკიდებულებების აღმოფხვრით ახალგაზრდებში ჯანსაღი და ეთიკური ღირებულებების ჩამოყალიბებაზე ფოკუსირდება. ეს ყველაფერი კი მნიშვნელოვნად ეხმარება ამ ასაკობრივ კატეგორიას, რომ საკუთარი სუბიექტურობა და სხეულებრივი ავტონომიურობა გაიაზრონ, ამავდროულად კი გარშემომყოფებთან ჰარმონიული ურთიერთდამოკიდებულება განივითარონ.
4. საქართველოში არსებული მდგომარეობის ანალიზი სექსუალური განათლების მიმართულებით
სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების ლოკალური მდგომარეობის ანალიზისთვის მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს სახალხო დამცველის მიერ 2017-18 წლებში ჩატარებული კვლევის ანგარიში. სახალხო დამცველის აპარატი არის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური ორგანო, რომელიც კურირებს გენდერული თანასწორობისა და ქალთა უფლებების კუთხით ქვეყანაში არსებულ მდგომარეობას, რომლის განუყოფელი ნაწილიც სწორედ სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობა და უფლებებია.
სახალწლო დამცველის მიერ 2017 წელს გამოცემულ ანგარიშში შეფასებულია ქვეყანაში არსებული მდგომარეობა სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების კუთხით. აღნიშნული კვლევის მეორე ეტაპი კი მიზნად ისახავდა იმის დადგენას, თუ როგორ ხორციელდება პრაქტიკაში SRHR.
2018 წლის ანგარიში გამოკვეთს იმ სისტემურ და პრაქტიკულ ხარვეზებს, რომლებიც მიუხედავად სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების მიმართულებით მიღწეული გარკვეული პროგრესისა, კვლავ აქტუალურ და მწვავე პრობლემებად რჩება ქვეყანაში. იგი მოიცავს სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის და უფლებების სამ მთავარ საკითხს: დედათა ჯანმრთელობას, ოჯახის დაგეგმვასა და ადამიანის სექსუალობის შესახებ კომპლექსურ განათლებას. ანგარიშში ნახსენები ფაქტი, რომ ქალებში ჯანდაცვის მომსახურების ხელმისაწვდომობა და მათი მხრიდან ავტონომიური გადაწყვეტილების მიღება ხშირ შემთხვევაში შეზღუდულია რეპროდუქციული ფუნქციის შესახებ ოჯახსა და საზოგადოებაში არსებული წარმოდგენებით, მიუთითებს იმგვარი სექსუალური განათლების არარსებობაზე, რომელიც მათ სექსუალობასა და ავტონომიურობას ითვალისწინებს. მეორეს მხრივ კი პრობლემურია კონტრაცეპციის შესახებ ინფორმაციის ნაკლებობა და ამის შედეგად მისი იშვიათი გამოყენება, რაც არასასურველი ორსულობისა და ორსულობის ხელოვნური გზით შეწყვეტის შემთხვევებს ზრდის.
დაავადებათა კონტროლის და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ეროვნული სააგენტოს მიერ 2018 წელს გამოქვეყნებულ ჯანმრთელობის დაცვის სტატისტიკურ ცნობარში მოცემულია აბორტების საერთო რაოდენობის სტატისტიკა და მისი მიმართება წინა წლებთან შედარებით.
ბოლო მონაცემები, რომლებიც აღნიშნულ საკითხზე ოფიციალურ შედეგებს გვაწვდის, 2018 წლის მდგომარეობას ასახავს, რომლის მიხედვითაც, ამ წელს ქვეყანაში დაფიქსირდა აბორტის 22 733 შემთხვევა, მათ შორის ხელოვნური აბორტის წილი შეადგენდა 69,9%-ს. ამ ინფორმაციაზე დაყრდნობით, წინა წლებთან შედარებით აბორტების საერთო რაოდენობა შემცირდა და შეადგენდა 9%-ს. თუმცა აუცილებლად უნდა აღინიშნოს ის ფაქტიც, რომ ოფიციალური მონაცემები ბოლომდე ვერ ასახავს რეალურ სურათს და არ აღწერს არაოფიციალურად ან თვითნებურად შეწყვეტილი ორსულობის რაოდენობას. ოპტიმისტური ხედვით ქვეყანაში ოფიციალურად რეგისტრირებული აბორტის რაოდენობების შემთხვევების კლების ახსნა იმ ფაქტორის გათვალისწინებითაც შეიძლება, რომ ბოლო პერიოდში მცირე მასშტაბით, თუმცა ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემაში არსებულ სასწავლო გეგმაში მაინც გაჩნდა სექსუალური განათლების სხვადასხვა კომპონენტი.
ბოლო წლებში აბორტის სიხშირის შემცირების მიუხედავად, ქალებში კვლავ დაბალია კონტრაცეპციის გამოყენების რიცხვი: მათი 59,1% არ იყენებს კონტრაცეპციის არცერთ მეთოდს, რაც უმეტეს შემთხვევებში განპირობებულია ჩასახვის საწინააღმდეგო ხელოვნური საშუალებების შესახებ საზოგადოებაში გავრცელებული მითებითა და მცდარი წარმოდგენებით, რომელთაც ხშირად თავად გინეკოლოგები ავრცელებენ (წყარო – იემსი). მოზარდ გოგოებს ხელი არ მიუწვდებათ კონტრაცეპციის სერვისზე და მის შესახებ სათანადო ინფორმაციასაც არ ფლობენ, რაც მეტწილად ქალის სექსუალობასთან დაკავშირებით საზოგადოებაში არსებული ორმაგი სტანდარტებითაა განპირობებული.
ოჯახის დაგეგმვის სერვისებზე / კონტრაცეპციაზე ინფორმაციის მიწოდება არის სექსუალური განათლების ერთ-ერთი განუყოფელი ასპექტი და იგი მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს ოჯახის დაგეგმვის სერვისებით სარგებლობაზე ხელმისაწვდომობასაც იმდენად, რამდენადაც კონტრაცეპციის შესახებ ინფორმირებულობის ნაკლებობით აიხსნება სწორედ აბორტის, როგორც არასასურველი ორსულობისგან თავის დაცვის საშუალების, ხშირად გამოყენება.
სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების შესახებ სახალხო დამცველის აპარატის მიერ მომზადებულ ეროვნული შეფასების დოკუმენტში ყურადღება გამახვილებულია იმაზეც, რომ ოჯახის დაგეგმვის / კონტრაცეპციის შესახებ ინფორმირებულობის ნაკლებობა უმცირესობათა ჯგუფის წარმომადგენელ ქალებში გაცილებით უფრო კომპლექსური და პრობლემურია. მაგალითად, შშმ ქალების შემთხვევაში, განსაკუთრებით კი მათი იმ ნაწილის, ვისაც შეზღუდული შესაძლებლობები ადრეული ასაკიდან აქვთ. საზოგადოების მხრიდან ამ ჯგუფის „უსქესო არსებებად“ აღქმა და დესექსუალიზება განაპირობებს აღნიშნულ სერვისებზე მათი ცოდნის კიდევ უფრო სიღარიბეს. აღნიშნული საკითხი ასევე პრობლემურია საქართველოში მცხოვრები ეთნიკური და სექსუალური უმცირესობების წარმომადგენელ ქალებშიც „ეთნიკურად სომეხ ქალებს ურჩევნიათ ნებისმიერი სახის სამედიცინო მომსახურება სომხეთში მიიღონ, ვინაიდან საქართველოში ენის ბარიერს აწყდებიან და არ აქვთ წვდომა სათანადო ხარისხის სერვისებზე.”
რაც შეეხება სქესობრივი გზით გადამდები და აივ ინფექციების რაოდენობას, დაავადებათა კონტროლის ეროვნული ცენტრის 2018 წლის მონაცემებით, საქართველოში ბოლო წლებში ამ ტიპის დაავადებების შემთხვევათა რაოდენობის ზრდა შეინიშნება. გამოვლენილ შემთხვევებში ლიდერობს ტრიქომონიაზი, ქლამიდიოზი და სიფილისი, რომელთაც გავრცელების რაოდენობით მოყვება ისეთი ინფექციები, როგორებიცაა ჰერპესი და გონორეა.
ჯანმრთელობის დაცვის სტატისტიკურ ცნობარში სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების მონაცემები ასაკობრივი განაწილების მიხედვითაა მოცემული, რისი საშუალებითაც ვიგებთ, რომ ტრიქომონიაზი და ქლამიდიური ინფექციები 0-14 წლის მოზარდებშიც შეინიშნება. ეს კი იმაზე მეტყველებს, რომ ახალგაზრდები საკმაოდ ადრეულ ასაკში იწყებენ სექსუალურ ცხოვრებას, თუმცა სქესობრივად გადამდები ინფექციებისა თუ მათი პრევენციის შესახებ ხშირად ბაზისურ ინფორმაციას არ ფლობენ, რაც მსგავს დაავადებებთან მათ მოწყვლადობას ზრდის.
რაც შეეხება აივ ინფექციის / შიდსის მთელ მოსახლეობაში გავრცელების სტატისტიკას, საქართველო დაბალი პრევალენტობის ქვეყნების რიცხვს მიეკუთვნება, თუმცა ბოლო წლებში მაჩვენებლის ზრდა მაინც შეინიშნება: 2018 წელს საქართველოში აღირიცხა აივ-ის 672 ახალი შემთხვევა (მაჩვენებელი 100 000 მოსახლეზე – 18.0), რაც წინა წელთან შედარებით 6.5%-იან ზრდაზე მიუთითებს.
აღსანიშნია ის ფაქტიც, რომ ქვეყანაში აივ ინფექცია / შიდსის მიმართულებით ქმედითი ნაბიჯები იდგმება, რაც პირდაპირპროპორციულად ინფექციის გავრცელების მასშტაბებს ამცირებს. მაგალითად, გლობალური ფონდისა და სახელმწიფო პროგრამების ფარგლებში, ქვეყანაში სხვადასხვა ჯგუფებს (ორსულები, დონორები, პენიტენციურ სისტემაში მყოფი მსჯავრდებულები) აივ/შიდსზე ნებაყოფლობით სისტემატურად ამოწმებენ, ხოლო მაღალი ქცევითი რისკის ჯგუფებს (ინექციური ნარკოტიკების მომხმარებლები, კომერციული სექსმუშაკი ქალები) ხელი მიუწვდებათ აქტიურ აივ კონსულტირებასა და ტესტირებაზე. მიუხედავად იმისა, რომ სახელწიფო მოსახლეობას ამ კუთხით სხვადასხვა სერვისს სთავაზობს, ქვეყანაში ინფიცირებულთა რაოდენობა ბოლო წლების განმავლობაში ცვალებადი და არასტაბილურია, რაც საკითხის გარშემო მოსახლეობაში არასაკმარის ინფორმაციასა და კომპლექსური მიდგომების არარსებობასთანაა დაკავშირებული, რასაც თან ერთვის საზოგადოების სტიგმა აივ ინფექციასა და შიდსის შესახებ.
ადამიანის უფლებებზე მომუშავე ორგანიზაციებმა სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების შესახებ გაეროს უნივერსალური პერიოდული მიმოხილვის 37-ე სესიის ფარგლებში საქართველოს შესახებ კოალიციური ალტერნატიული ანგარიში წარადგინეს. აღნიშნული დოკუმენტი სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების ჭრილში 2015 წლიდან დღემდე საქართველოს მიერ მიღებულ ზომებს აფასებს და განიხილავს სახელმწიფოს მხრიდან კონკრეტულ ჯგუფთა და უფლებათა დაცვის საკითხებს. ანგარიშში აღნიშნულია საქართველოს ფორმალურ განათლების სისტემაში ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების ელემენტების დანერგვის ფაქტი და მისი პრობლემური ასპექტები. 2014 წლამდე საქართველოს განათლების სისტემაში არ ფიქსირდებოდა არანაირი ჩანაწერი სექსუალური და რეპროდუქციული განათლებისა და ჯანმრთელობის შესახებ. 2014 წლის ივნისში ევროკავშირმა საქართველოსთან გააფორმა ხელშეკრულება, რომელიც ეხებოდა საქართველოს განათლების სისტემაში ჯანსაღი ცხოვრების წესის დანერგვას. ამავე წლის ივლისში CEDAW-ის (კონვენცია ქალის დისკრიმინაციის აღმოფხვრის ყველა ფორმის შესახებ) მიერ გამოქვეყნებული დაკვირვების დასკვნით დოკუმენტში სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების შესახებ ასაკის შესაბამისი განათლების მიწოდებასთან დაკავშირებული რეკომენდაცია გაიცა, რომელიც სექსუალურ ქცევასთან დაკავშირებული პასუხისმგებლობის ყველა ასპექტს მოიცავს. ამას განათლების სამინისტროს მიერ სასკოლო პროგრამაში ჯანსაღი ცხოვრების წესის დანერგვა მოყვა, რაც ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების გარკვეულ ელემენტებსაც მოიცა. თუმცა ეროვნულ სისტემაში ვერ მოხვდა საერთაშორისო სტანდარტით აღიარებული სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების ფუნდამენტური საკითხები, რაც ჩვენი საზოგადოების ულტრამემარჯვენე და ორთოდოქსულ ჯგუფებში გაჩენილი წინააღმდეგობრივი და კონსერვატიული მოსაზრებებითაა განპირობებული.
გაეროს მოსახლეობის ფონდის (UNFPA) ბოლო ანგარიშის თანახმად, გამოკითხულთა უმრავლესობა თანხმდება, რომ სკოლა წარმოადგენს იმ ინსტიტუციას, რომელსაც შესაძლებლობა აქვს, სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის სტრუქტურული, სისტემური და სწორი სწავლება უზრუნველყოს. შესაბამისად, სწორედ ამ სტრატეგიული ინსტიტუტის მიერ მოსწავლეების ინფორმირებულობაზე პასუხისმგებლობის აღება კრიტიკულად მნიშვნელოვანია.
ბოლო წლების განმავლობაში საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტრომ ახალ ეროვნულ სასწავლო გეგმაში სექსუალური განათლების ინკლუზიისათვის რიგი ნაბიჯები გადადგა: გადაიხედა ბიოლოგიისა და სამოქალაქო განათლების საგნები, რომელთა სწავლების ერთ-ერთ მთავარ მიზნადაც ჯანმრთელობისა და ჯანსაღი ცხოვრების მნიშვნელობის გაანალიზება და მისი დაცვა განისაზღვრა. ასევე გაეროს მოსახლეობის ფონდის საქართველოს ოფისის მხარდაჭერით, გადაიხედა და დამტკიცდა დაწყებითი (I – VI კლასების) და საბაზო (VII-IX კლასების) საფეხურის სტანდარტები. სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის, რეპროდუქციული უფლებების და გენდერული თანასწორობის შესახებ ასაკის შესაბამისი ინფორმაცია ინტეგრირებულია საგნებში: „ბუნება“, „მე და საზოგადოება“ (დაწყებითი საფეხურის შემთხვევაში), „ბიოლოგია“ და „სამოქალაქო განათლება“”
ზემოთ ხსენებული ნაბიჯების გადადგმის მიუხედავად, ადამიანის სექსუალობის შესახებ ინფორმაცია რა ფორმითაც ჩაშენდა ფორმალურ საგანმანათლებლო სისტემაში, არ არის კომპლექსური და დამაკმაყოფილებელი, რადგან ის ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მხოლოდ გარკვეულ ასპექტებს მოიცავს. ასევე პრობლემურია სწავლების ხარისხი, თუ რა გზებით მიეწოდებათ მოსწავლეებს სასწავლო მასალაში შეტანილი ინფორმაცია. მნიშვნელოვან დაბრკოლებას წარმოადგენს მასწავლებლების დამოკიდებულება ამ საკითხებისადმი, რომ მათ მოსწავლეებისათვის სრულყოფილი, სტიგმისაგან დაცლილი ინფორმაციის მიწოდების საკმარისი კომპეტენცია და მზაობა არ გააჩნიათ. ისინი ხშირად თავს არიდებენ იმ საკითხებზე საუბარს, რომლებიც ბიოლოგიის საგნის ფარგლებშია გათვალისწინებული და ეხება ადამიანის სექსუალობას: მოსწავლეებს ავალებენ, მსგავსი მასალები დამოუკიდებლად, სახლის პირობებში დაამუშაონ, ან გოგოებსა და ბიჭებს ცალ-ცალკე ესაუბრებიან ამ საკითხებზე. აღნიშნული პრაქტიკები – მასწავლებლების კომპეტენციის ნაკლებობა და საზოგადოებაში არსებული ტაბუები სექსუალობის თემის გარშემო – მნიშვნელოვნად აზიანებს კომპლექსური სექსუალური განათლების მიწოდების ხარისხს და ვერ სცდება ზედაპირულობას.
4.1 „ქალთა მზერის“ პროექტის ფარგლებში ჩატარებული გამოკითხვის შედეგების ანალიზი
არასამთავრობო ორგანიზაცია “ქალთა მზერა” 2019-2020 წლებში ახორციელებდა პროექტს, რომელიც 16-დან 25 წლამდე ახალგაზრდა ქალებისათვის უსაფრთხო და უფასო გინეკოლოგიური მომსახურების მიწოდებას გულისხმობდა. გამომდინარე იქიდან, რომ პროექტი არ იყო პერმანენტული ხასიათის – მხოლოდ 10 თვის განმავლობაში გაგრძელდა და შეზღუდული ბიუჯეტი ჰქონდა, მის ფარგლებში 200-მდე ქალისთვის მოხერხდა სერვისის მიწოდება. რეალურად კი შემოსული აპლიკაციების რაოდენობის გათვალისწინებით, უფასო სერვისზე მოთხოვნა ბევრად უფრო მაღალი იყო და მოიცავდა სხვა ასაკობრივ კატეგორიებსაც.
პროექტის ბენეფიციარებთან ასევე ჩატარდა მცირე გამოკითხვა იმის დასადგენად, თუ რა სიხშირით სარგებლობენ გინეკოლოგის მომსახურებით, რა ბარიერებს უკავშირდება მსგავსი მომსახურების მიღება, რა წყაროებიდან იღებენ ინფორმაციას საკუთარი სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის შესახებ და ა.შ.
გამოკითხვის შედეგად, ერთი მხრივ, ქალთა ამ ასაკობრივ ჯგუფში მსგავსი ტიპის ჯანდაცვის სერვისებთან ხელმიუწვდომლობისა და მკურნალობის ხარჯებთან დაკავშირებული პრობლემები გამოიკვეთა. მეორე მხრივ კი, საყურადღებო იყო ის ფაქტი, რომ სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის შესახებ ინფორმაციის მიღების წყაროდ გოგოების 60% ინტერნეტს ასახელებდა, 23% კი მეგობრებს. გამოკითხულთაგან თითქმის არცერთი მათგანი არ ასახელებს ფორმალურ, სასკოლო განათლებას ინფორმაციის წყაროდ.
ბენეფიციართა 35%-მა, ანუ 65-მა ქალმა, გინეკოლოგიური მომსახურება პირველად სწორედ ამ პროექტის ფარგლებში მიიღო. იმ მიზეზებს შორის კი, რომელთა გამოც მათ არასდროს უსარგებლიათ გინეკოლოგთან კონსულტაციით, უმრავლესობამ არასაკმარისი ფინანსური შემოსავალი და სერვისებზე ხელმიუწვდომლობა დაასახელა. ამავდროულად, გამოკითხვამ აჩვენა შემთხვევები, როდესაც ქალებს არ მიაჩნდათ საჭიროდ გინეკოლოგიური გამოკვლევების ჩატარება, რადგან არ იყვნენ დაოჯახებულები. რაც შეეხებათ იმ ბენეფიციარებს, რომელთაც აღნიშნულ პროექტამდეც უსარგებლიათ მსგავსი სამედიცინო მომსახურებით, მათი უმრავლესობის გინეკოლოგთან ვიზიტის სიხშირე წელიწადში დაახლოებით ერთ შემთხვევას შეადგენდა, რის განმაპირობებელ მთავარ მიზეზადაც კვლავ ფინანსური ფაქტორი, როგორც სერვსის მიღების ბარიერი, იკვეთებოდა.
„ქალთა მზერის“ პროექტში მონაწილე 200 ბენეფიციარიდან, რომელთაც სრულად ჩაუტარდათ ნაცხის, პაპილომა ვირუსის და ექოსკოპიის გამოკვლევები, 146 მათგანს დაუდგინდა სქესობრივი გზით გადამდები თუ სხვა ტიპის დაავადებები.
აღნიშნული დიაგნოზებიდან ტრიქომონიაზი და ტრიქომონადული კოლპიტი სქესობრივი გზით გადამდებ დაავადებებს წარმოადგენს და მსგავსი ჯანმრთელობის გართულებები პროექტის მონაწილე 49 ქალს დაუდგინდა, რაც ბენეფიციართა საერთო რაოდენობის 33%-ს შეადგენს. პროექტში ჩართული გინეკოლოგის შეფასებით, ზოგიერთი ქალის დიაგნოზი დამატებით მკურნალობას და გამოკვლევებს საჭიროებდა, რისი უზრუნველყოფაც პროექტის შეზღუდული ფინანსური შესაძლებლობების გათვალისწინებით ვერ მოხერხდა. მისივე განმარტებით, იყო ისეთი ფაქტებიც, როდესაც მკურნალობის გასაგრძელებლად თავად ბენეფიციარებს აღარ მიუმართავთ გინეკოლოგისთვის, რასაც სამედიცინოს სფეროს წარმომადგენელი ფინანსურ პრობლემებთან ერთად პაციენტების მხრიდან პრობლემის არასათანადო აღქმასა და დაუდევრობას უკავშირებს, რაც საკუთარი სხეულის, სექსუალობისა და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის შესახებ ინფორმირებულობისა და ინფორმაციაზე დამყარებული პასუხისმგებლობის ნაკლებობის ერთგვარ სიმპტომს წარმოადგენს.
4.2 ექსპერტული მოსაზრებები სექსუალური განათლების საჭიროებაზე
გარდა იმ ემპირიური მასალებისა, რომელთაც ადგილობრივი თუ ქვეყნის გარეთ ჩატარებული კვლევები წარმოადგენს, საერთაშორისო ორგანიზაციების ანგარიშები და სამოქმედო გეგმები მიმოიხილავს, ადგილობრივი მდგომარეობის შესაფასებლად მნიშვნელოვანია იმ ექსპერტთა მოსაზრებებიც, რომლებიც სხვადასხვა ფორმით თავად არიან / ყოფილან ჩართული ქვეყანაში SRHR-ის მიმართულებით არსებული მდგომარეობის შეფასებასა თუ მისი განხორციელების დაგეგმვაში.
წინამდებარე დოკუმენტზე მუშაობისას ექსპერტული ინტერვიუ ჩაიწერა 4 რესპონდენტთან, მათ შორის იყვნენ: მეან-გინეკოლოგი ნინო ლომიძე, რომელიც „ქალთა მზერის“ პროექტის ფარგლებში ათი თვის განმავლობაში მუშაობდა ბენეფიციარებთან, პროექტის მიღმა კი სამედიცინო სფეროში ექვს წლიანი სამუშაო გამოცდილება აქვს; ლიკა ჯალაღანია – ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრის (EMC) ლგბტქი ადამიანების უფლებებზე ფოკუსირებული პროექტების კოორდინატორი / მკვლევარი, რომელიც ასევე დამოუკიდებლად მუშაობს სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების საკითხებზე; ბექა გაბადაძე – ქვიარ აქტივისტი, არასამთავრობო ორგანიზაცია “თემიდას” და “საინფორმაციო სამედიცინო-ფსიქოლოგიური ცენტრი თანადგომას” სოციალური მუშაკი, რომელიც ბოლო 7 წლის განმავლობაში მუშაობს აივ ინფექციის პრევენციის, სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის საკითხებზე; ელენე ქაიხოსროშვილი – იურისტი, ფემინისტი აქტივისტი, სახალხო დამცველის აპარატის გენდერის დეპარტამენტში სექსუალურ და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის და უფლებების საკითხებში კონსულტანტი, ქალთა ფონდთან SRHR-ის საკითხებზე მომუშავე არაფორმალური სამუშაო ჯგუფის წევრი.
ექსპერტული ინტერვიუების ანალიზის შედეგად გამოიკვეთა რამდენიმე ძირითადი ასპექტი, რომლებზეც რესპოდენტების მოსაზრებები უმეტესწილად ერთმანეთს ემთხვეოდა:
4.2.1 ქვეყანაში არსებული მდგომარეობა და მისი პრობლემური ასპექტები
ექსპერტთა უმრავლესობის მოსაზრებით, მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო წლების განმავლობაში სახელმწიფომ გარკვეული ნაბიჯები გადადგა ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემაში სექსუალური განათლების კომპონენტების ინტეგრირების მიმართულებით, მოსწავლეებისათვის სექსუალური განათლების მიწოდება მაინც ფრაგმენტული სახისაა. ამ ერთგვარი პროგრესის არაეფექტურობა იმაში მდგომარეობს, რომ ასეთი ტიპის განათლების ელემენტები, რომლებიც სხვადასხვა სასწავლო საგანშია გაფანტული, არ მოიცავს ისეთ ფუნდამენტურ საკითხებს, როგორებიცაა ინფორმაცია ადამიანის სქესის, გენდერის და სექსუალობის შესახებ. მაგალითისთვის ბიოლოგიისა და სამოქალაქო განათლების სახელმძღვანელოები გამოდგება, რომლებშიც სექსუალობის თემაზე არსებულ თავებში მოცემული ჩანაწერები არის მოკლე, მეტისმეტად მარტივი სახის და ძირითადად დისკრიმინაციისა და ძალადობის დაუშვებლობას შეეხება. გარდა იმისა, თუ რა ფორმითაა სხვადასხვა საგანსა და სასწავლო სახელმძღვანელოში ეს საკითხი გაშლილი, მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინებაც, თუ როგორ ისწავლება ის: კულტურული კონტექსტისა და ტაბუირებულობის გათვალისწინებით კითხვის ნიშნები ჩნდება იმის შესახებ, თუ რამდენად სრულად აწვდიან მასწავლებლები მოსწავლეებს ინფორმაციას აღნიშნული თემების გარშემო.
ექსპერტები ასევე ხაზს უსვამენ ქვეყანაში არსებული კონსერვატიული და ულტრამემარჯვენე ძალების პირისპირ განათლების სამინისტროს პოლიტიკის უუნარობას. ფაქტია, რომ განათლების სამინისტრო ამ ძალებთან მიდის ისეთ აშკარა დათმობებზე, როგორიცააა, მაგალითად სასკოლო სახელმძღვანელოებიდან გენდერის ცნების ამოღება და ა.შ. ასევე ხშირია ამ ჯგუფების იდეოლოგიური ხედვების განზოგადება და საზოგადოებრივ აზრად მონათვლა, მაშინ, როდესაც უცნობია, რამდენად სწორი ან ზუსტია მოსაზრება, რომ ქართული საზოგადოებისთვის სექსუალური განათლების საკითხი და მასზე ღიად საუბარი მიუღებელია. იმ რესპონდენტების თქმით, რომელთაც სხვადასხვა პროექტზე მუშაობისას შეხება ჰქონდათ უშუალოდ მშობელთა ჯგუფებთან, აღნიშნავენ, რომ იმ შემთხვევაში, როდესაც საკითხის შესახებ ინფორმაცია სწორად არის მიწოდებული, მათი დამოკიდებულება არც ისე ნეგატიურია და უფრო მეტიც, იზიარებენ იმ აზრს, რომ ახალგაზრდებში სექსუალური ჯანმრთელობის შესახებ ინფორმირებულობა არსებითად მნიშვნელოვანია. საბოლოო ჯამში, იმის თქმა, თუ როგორია საზოგადოების რეალური დამოკიდებულება და მიმღებლობა სექსუალური განათლების სწავლებასთან მიმართებაში, არ არის საფუძვლიანად შესწავლილი და ამ დამოკიდებულებებზე საუბარი ხშირად არარელევანტურად განზოგადებულია.
ცალკე აღნიშვნის ღირსია ის, თუ რა პრობლემებს აწყდებიან სექსუალური და გენდერული უმცირესობების წარმომადგენლები არასრულფასოვანი სექსუალური განათლების და ამ საკითხთან მიმართებაში სახელმწიფოს პოლიტიკის გამო, რადგანაც ეროვნულ სასწავლო გეგმაში საერთოდ არ არის ნახსენები ტერმინები იდენტობა, გენდერი, სექსუალური ორიენტაცია და თავად ის ფაქტი, რომ სექსუალობა და სექსუალური პრაქტიკები საკმაოდ ფართო და მრავალფეროვანია.
გარდა ზემოთ აღნიშნული ხარვეზებისა, რომლებიც ფორმალურ საგანმანათლებლო სივრცეებში გვხვდება, ასევე საყურადღებოა, თუ როგორ აისახება განათლების სამინისტროს პოლიტიკა სექსუალური განათლების გავრცელების / სწავლების არაფორმალურ მცდელობებზე. ამის საილუსტრაციოდ ერთ-ერთი რესპონდენტის მიერ ნახსენები ფაქტი გადმოგება, თუ როგორ შეაჩერა განათლების სამინისტრომ რამდენიმედღიანი ტრენინგი სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციებისა და ჯანსაღი ცხოვრების წესის შესახებ მას შემდეგ, რაც ერთ-ერთ საგაზეთო გამოცემაში ამის შესახებ კრიტიკული სტატია გამოქვეყნდა.
კიდევ ერთი პრობლემური საკითხი, რომელსაც ექსპერტები გამოყოფენ, იყო სახელმწიფოს მხრიდან ფინანსური მხარდაჭერის ნაკლებობა და რესურსების არასწორად გადანაწილება. მათი განმარტებით, სახელმწიფო არ ან ვერ ახერხებს საკმარისი რესურსების გამოყოფას იმისთვის, რომ განათლების სისტემაში სექსუალური განათლების ადეკვატური მოდელი დაინერგოს.
მაშინ, როდესაც ვსაუბრობთ სახელმწიფოს მხრიდან ფინანსების არასწორად გადანაწილებაზე, აუცილებელად უნდა აღინიშნოს სამედიცინო მომსახურების ხელმიუწვდომლობისა და საყოველთაო დაზღვევის არაეფექტურობის პრობლემები. ის, რომ ქვეყანაში არსებული სოციო-ეკონომიკური მდგომარეობა და ფინანსური სიდუხჭირე ხშირად ქალებს მათთვის საჭირო გინეკოლოგიური მომსახურების გარეშე ტოვებს, კონტრაცეპტივების მოხმარების დაბალ, ხოლო აბორტისა და სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების მაღალ მაჩვენებელზე აისახება. გარდა იმისა, რომ ქალები ხშირ შემთხვევაში ვერ სარგებლობენ მათთვის აუცილებელი, თუმცა ძვირადღირებული სამედიცინო მომსახურებით, ამავდროულად ისინი სათანადად ვერ აღიქვამენ მათი ჯანმრთელობის პრობლემის რეალურ საფრთხეებს და საკუთარი სხეულის უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებლობის განცდა ნაკლებად აქვთ, რაც კიდევ ერთხელ მიუთითებს საკითხის გარშემო არსებული ინფორმაციულობისა და განათლების დონის დაბალ ხარისხზე, რაც საბოლოოდ, მათ კეთილდღეობაზე უარყოფითად აისახება.
აღნიშნულზე მეტყველებს ისიც, რომ საჭირო გინეკოლოგიური სერვისის მისაღებად ქალების მიმართვიანობა უმეტესწილად დაგვიანებულია და მხოლოდ მეტისმეტად იშვიათად თუ ახერხებენ პრევენციის მიზნით ექიმთან კონსულტირებას და საჭირო გამოკვლევების ჩატარებას. ამას კი, ერთი მხრივ, ზემოთ აღნიშნული ფინანსური რესურსების არ არსებობა / ნაკლებობა განაპირობებს, მეორე მხრივ კი, საკუთარი სხეულებრივი კეთილდღეობის შესახებ ცოდნისა და ცოდნაზე დამყარებული პასუხისმგებლობის განცდის ნაკლებობა.
4.2.2 ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების საჭირობა ქართულ რეალობაში
ყოვლისმომცველ სექსუალურ განათლებაზე საუბრისას ექსპერტები ერთმნიშვნელოვნად თანხმდებიან სექსუალური განათლების ამ მოდელის ქართულ კონტექსტში არსებობის აუცილებლობაზე. მათი მოსაზრებით, ზოგადი განათლების სიტემაში სექსუალური განათლების არსებობა ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანია და თავიანთ მოსაზრებას ამყარებენ ამგვარი მოდელის უპირატესობებით, რადგანაც ის სხვა დანარჩენებისგან განსხვავებით, გამორჩეულია იმითაც, რომ არ ფოკუსირდება მხოლოდ სექსუალობის სამედიცინო ასპექტებზე და მოიცავს ისეთ საკითხებს, როგორებიცაა ურთიერთობრივი ეთიკის და პასუხისმგებლობების განვითარება, საკუთარი სუბიექტურობისა და სოციალური მოქალაქეობის გააზრება, სხეულებრივი ავტონომიის განცდის ჩამოყალიბება და ა.შ. კომპლექსურ, ყოვლისმომცველ სექსუალურ განათლებას ისინი ხედავენ როგორც ინდივიდის კეთილდღეობის და მისი საზოგადოებაში სწორი ინტეგრაციის ფუნდამენტურ ნაწილს.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი, რომელსაც ექსპერტები გამოყოფენ, არის ამ მოდელის მოქნილობა და მრავალმხრივი შესაძლებლობა, რომ ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების კომპონენტი ინტეგრირდეს განსხვავებულ საგანმანათლებლო კურსსა და საფეხურზე და მოსწავლეებს სხვადასხვა დონეზე მიეწოდოთ მათი ასაკისათვის შესაბამისი ცოდნა, რაც სასწავლო გეგმის სწორი შერჩევის შემთხვევაში, მათი ტრავმული გამოცდილებებისაგან დაცვას უზრუნველყოფს.
მიუხედავად იმისა, რომ დღესდღეობით ახალგაზრდებს ინფორმაციის მიღების მეტი საშუალება და რესურსი აქვთ, ვიდრე მათ წინა თაობებს, ძირითადი წყაროები (ინტერნეტი, მეგობრები), რომელთა საშუალებითაც ისინი იღებენ კონკრეტულ საკითხებზე ცნობებს, არ არის ზუსტი და სანდო, რაც განსაკუთრებულად მეან-გინეკოლოგ ნინო ლომიძესთან ჩაწერილ ინტერვიუში გამოიკვეთა, რომელიც აღნიშნავს, რომ მეგობრებს შორის გაზიარებული გამოცდილებები ძირითადად დეზინფორმაციული წყაროა იმდენად, რამდენადაც ყველა პაციენტს სჭირდება ინდივიდუალური, მასზე მორგებული მკურნალობა. მან ასევე ხაზი გაუსვა ქართული ინტერნეტწყაროების და მათში მოძიებული ინფორმაციის არასაანდოობას, რის ფონზეც ზოგადი განათლების სისტემაში ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების დანერგვის მნიშვნელობა კიდევ ერთხელ იკვეთება.
5. ევროპის ქვეყნების გამოცდილებები ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მოდელის, CSE-ის დანერგვის მიმართულებით
მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონმა განსხვავებული მიდგომა გამოიყენა CSE-ის გეგმის შემუშავებასა და შემდგომ განხორციელებაში. იმ ქვეყნების მაგალითებზე დაყრდნობით, რომელთაც დანერგეს ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლება თავიანთ ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემაში, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ განათლების ამ მოდელის ინტეგრირება სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის გაუმჯობესებას იწვევს, რაც თავის მხრივ გადამდები დაავადებებისა და არასასურველი ორსულობის მაჩვენებელს ამცირებს, სანაცვლოდ კი კონტრაცეფციის გამოყენების მაჩვენებელს ზრდის.
ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში CSE მოდელის დანერგვას დიდი ხნის ისტორია აქვს: მაგალითად, დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში ეს პროცესი ჯერ კიდევ 50 წლის წინ დაიწყო. ისეთ ქვეყნებში, როგორებიცაა შვედეთი, ნორვეგია და ნიდერლანდები, სადაც მრავლადაა სექსუალური განათლების პროგრამების მქონე სკოლები, მნიშვნელოვნად დაბალია მოზარდებს შორის დაუგეგმავი ფეხმძიმობა, ვიდრე აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის ქვეყნებში, სადაც განათლების სისტემაში სექსუალური განათლების ჩართვის შესახებ დისკუსია საზოგადოებისთვის მეტად მგრძნობიარე საკითხს წარმოადგენს. მართალია, ქვეყნებს შორის მიდგომებისა და დანერგვის გამოცდილებები განსხვავებულია, თუმცა CSE-ის განხორციელების ინდიკატორების შერჩევა უმეტესად ერთნაირია.
სექსუალური განათლების დანერგვის წარმატებულ შემთხვევებს შორის შვედეთი სარგებლობს რეპუტაციით, როგორც პირველი ქვეყანა, რომელმაც 1955 წელს მიიღო სავალდებულო სექსუალური განათლება ყველა სკოლაში. სექსუალური განათლების სტანდარტებს ადგენს გენდერული საბჭო, ამასთანავე არასამთავრობო ორგანიზაციები აქტიურად მონაწილეობენ სექსუალური განათლების სრულყოფასა და დახვეწაში.
რაც შეეხება გერმანიას, სექსუალური განათლების მიმართ ქვეყნის მიდგომა ლიბერალურია: ქვეყანაში “ორსულობა და ოჯახის დახმარების აქტი” (SFHA “ndG”) მოქმედებს. სექსუალური განათლება განიხილება, როგორც ეფექტური ინსტრუმენტი დაუგეგმავი ორსულობის თავიდან ასაცილებლად. ფედერალური მთავრობა სულ უფრო ხშირად გამოხატავს მზაობას, რომ სექსუალური განათლების უფრო მასშტაბურ გავრცელებასა და მიგრანტების მაღალი რიცხვის გათვალისწინებით განსხვავებული სოციო-კულტურული ფონის სექსუალურ განათლებაში ინტეგრირებას მხარი დაუჭიროს.
ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნების მაგალითებს თუ განვიხილავთ, ვნახავთ, რომ ლიეტუვაში, ლატვიასა და ესტონეთში ახალგაზრდების სექსუალობასთან და სექსუალურ განათლებასთან დაკავშირებით დამოკიდებულება განსაკუთრებით ბოლო წლებში შეიცვალა. მაგალითად, რამდენიმე კვლევის შედეგების თანახმად, დროთა განმავლობაში ძლიერი კორელაცია შეინიშნება 2001 წლიდან სექსუალური განათლების განვითარებასა და ახალგაზრდებში სექსუალური ჯანმრთელობის მაჩვენებლების სტაბილურ გაუმჯობესებას შორის. ეს ბოლოდროინდელი პროგრესი სკოლებში სავალდებულო სექსუალური განათლების პროგრამის შემუშავებას უკავშირდება. ესტონეთში სექსუალური განათლება იწყება დაახლოებით 10 წლის ასაკიდან, თუმცა ძირითადად ფოკუსირებულია ფსიქო-სოციალურ ასპექტებსა და პირად ურთიერთბებზე. სექსუალური განათლების ხარისხი ესტონეთის სკოლებში საკმაოდ განსხვავებულია და დამოკიდებულია ინდივიდუალურ მასწავლებლებსა და სკოლის ადმინისტრაციაზე. აღსანიშნია ისიც, რომ ესტონეთში სექსუალური განათლების სწორად განხორციელებაში არასამთავრობო ორგანიზაციებმა დიდი წვლილი შეიტანეს. რაც შეეხება ლატვიას, იქ სექსუალური განათლება დიდ ხანს ტაბუირებული თემა იყო, 2006 წლიდან კი ქვეყანამ დანერგა სექსუალური განათლების მოდელი და ინტეგრირებულია სოციალურ მეცნიერებებში, რაც უმეტესად სოციალური, ეთიკური, პოლიტიკური და ეკონომიკური საკითხების ფართო სპექტრს მოიცავს და მხოლოდ ძალიან მცირედით შეინიშნება მასში ჯანმრთელობის განათლების ელემენტები. აღნიშნულ შემთხვევაშიც არასამთავრობო ორგანიზაციების ჩართულობამ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა. ლიეტუვას გამოცდილებით კი სექსუალური განათლების საკითხი დღესაც სადავო თემაა, რაც ადგილობრივი კონსერვატიული და რელიგიური ჯგუფების პოზიციების გავლენითაა გამწვავებული, თუმცა ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემაში სექსუალური განათლების კომპონენტები 2006 წლიდან მაინც ჩნდება.
6 . საერთაშორისო ორგანიზაციები და ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლება
ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების აქტუალურობა მუდმივად იზრდება და უფრო მყარად იკიდებს ფეხს, როგორც სექსუალური განათლების სწავლების ევროპული სტანდარტი. გლობალური მასშტაბით აღსანიშნავია რამდენიმე ორგანიზაციის როლი, რომლებიც ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების გავრცელებასა და დამკვიდრებას უწყობენ ხელს: მათ შორისაა გაერთიანებული ერების პოპულაციის ფონდი (UNFPA), ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) და ოჯახის დაგეგმვის საერთაშორისო ორგანიზაცია (IPPF). აღნიშნული ორგანიზაციები აქტიურად არიან ჩართულნი სექსუალური და რეპროდუქციული განათლების პოპულარიზაციაში, თითოეულ მათგანს შემუშავებული აქვს ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების დამატებითი სამუშაო განმარტება, საკუთარი ორგანიზაციული მანდატისა და პრიორიტეტების გათვალისწინებით. გაერთიანებული ერების განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის სამინისტრომ (UNESCO), UNAIDS-თან, UNFPA-სთან, გაეროს ბავშვთა ფონდთან(UNICEF) და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციასთან ერთად (WHO) გამოსცა “საერთაშორისო ტექნიკური სახელმძღვანელო სექსუალური განათლების შესახებ” (the international technical guidance on sexuality education). დოკუმენტი წარმოადგენს ერთგვარ ინსტრუმენტს ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების ინტეგრირების შესახებ და გვთავაზობს დეტალურ მიმოხილვას, თუ რას გულისხმობს ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლება, რა არის მისი მთავარი მიზანი და საკითხები, რომელთაც ის შეეხება, როგორ უნდა მოხდეს ამ მოდელის დანერგვა და მისი ეფექტური მიწოდება როგორც ფორმალური, ისე არაფორმალური განათლების სივრცეებში ბავშვებისა და ახალგაზრდებისათვის.
ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების შესახებ სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ შექმნილ სახელმძღვანელოებში ყურადღება მის უფლებრივ ასპექტზე მახვილდება: ჯანმრთელობის უფლება გულისხმობს მის შესახებ საჭირო და სრული ინფორმაციის ქონის უფლებასაც, რაც თავისთავად სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის შესახებ ინფორმირებულობასაც მოიაზრებს. მიუხედავად იმისა, რომ უშუალოდ ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების ცალსახა განმარტება არ არსებობს და არაერთ ფაქტორზე დაყრდნობით განისაზღვრება, ფუნდამენტურია, რომ ის უნდა ამოდიოდეს და ხელს უწყობდეს მოზარდების, ახალგაზრდების უფლებების აღსრულების ხელშეწყობას.
აღნიშნულიდან გამომდინარე, ახალგაზრდების უფლება, რომ წვდომა ჰქონდეთ ყოვლისმომცველ სექსუალურ განათლებაზე, გლობალურად აღიარებულ ადამიანთა უფლებების შესახებ არსებულ ისეთ დოკუმენტებშია ჩაშენებებული, როგორიცაა ადამიანთა უფლებების საერთაშორისო ხელშეკრულება. ის მთავრობებს ზოგადად ჯანდაცვის, კეთილდღეობისა და ღირსების უზრუნველყოფის პასუხისმგებლობას აკისრებს, რაშიც ასევე გამოკვეთილად ნაგულისხმებია მიუკერძოებელი, მეცნიერულად სანდო, სექსუალური განათლების მიწოდებაც. გაერთიანებული ერების ბავშვთა უფლებების კონვენციაში ნათქვამია, რომ ბავშვებს და ახალგაზრდებს აქვთ უფლება, სარგებლობდნენ ჯანმრთელობის უმაღლესი ხარისხით და ჰქონდეთ წვდომა ინფორმაციაზე, რომელიც საკუთარი ჯანმრთელობის შესახებ გადაწყვეტილებების მიღებაში დაეხმარება, მათ შორის, ოჯახის დაგეგმვის შესახებ ინფორმაციაზეც.აღნიშნული უფლებები დაცულია საერთაშორისო რატიფიცირებული ხელშეკრულებებით.
ყოვლისმომცველ სექსუალურ განათლებაზე წვდომის შეზღუდვა ან არასრული ხელმისაწვდომობა სიცოცხლის, ჯანმრთელობის ინფორმაციაზე ფლობის და არადისკრიმინაციულ გარემოში ცხოვრების უფლებებთან დაკავშირებული ვალდებულებების აღსრულების ბარიერადაა მიჩნეული. აღნიშნულ ხედვას მხარს უჭერენ და იზიარებენ ბავშვთა უფლებებზე მომუშავე კომიტეტის განცხადებებში (Statements of the Committee on the Rights of the Child) , ქალთა მიმართ ძალადობის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ კონვენციაზე მომუშავე კომიტეტში (The Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination Against Women (CEDAW) Committee) და ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების კომიტეტში (Committee on Economic, Social and Cultural Rights.)
მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობს ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების ერთი, უნივერსალური გაგება და მითუმეტეს, მისი განხორცილების შინაარსობრივი ნაწილი განსხვავდება ქვეყანაში არსებული სოციო-კულტურული ასპექტებიდან გამომდინარე, ყველა საერთაშორისო ორგანიზაციის განმარტებაში გამოიყოფა რამდენიმე ფუნდამენტური ელემენტი ამ მოდელის შესახებ, მათ შორის ერთ-ერთი უმთავრესია, ადამიანის სექსუალური პოტენციალის პოზიტიური პერსპექტივიდან აღქმა – როგორც სიამოვნებისა და კმაყოფილების წყაროს ნაწილი. სექსუალური განათლება უნდა მოდიოდეს კულტურასთან, ასაკთან შესაბამისობაში, იყოს უფლებებზე დაფუძნებული და აწვდიდეს მოზარდებს მეცნიერულად სანდო ინფორმაციას.
ასაკისათვის რელევანტური სასწავლო გეგმის შედგენა და შესაბამისი ინფორმაციის მიწოდება წარმოადგენს ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების ერთგვარ პრერეკვიზიტს, ის უნდა პასუხობდეს მოზარდების საჭიროებებსა და ინტერესებს სასკოლო განათლების ყველა ეტაპზე.
მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაცია რეკომენდაციას უწევს სექსუალური განათლების სწავლების დაწყებას ადრეული ასაკიდან და ის ეტაპობრივად უნდა ვითარდებოდეს. “გაერთიანებული ერების განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაციის” (Unesco) მიერ შექმნილი სექსუალური განათლების საერთაშორისო ტექნიკური სახელმძღვანელო გვთავაზობს 5-18+ წლამდე ასაკის ბავშვებისათვის თემებსა და საკითხებს, რომელთა სწავლებაც შესაბამის ასაკობრივ ჯგუფებში საჭირო და აუცილებელი ცოდნის დაგროვებას შეუწყობს ხელს.
ოჯახის დაგეგმვის საერთაშორისო ორგანიზაცია (IPPF) ასევე წარმოადგენს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან აქტორს, რომელიც ადვოკატირებს სექსუალურ და რეპროდუქციულ უფლებებსა და ჯანმრთელობას. IPPF-ის მიზანია, ისეთი სამყაროს შექმნა, რომელშიც ყველა ადამიანს თავადვე ექნება კონტროლი საკუთარ სხეულსა და რეპროდუქციულ ბედზე, შეეძლება თავად გადაწყვიტოს, სურს თუ არა გახდეს მშობელი და რამდენი შვილი იყოლიოს, სადაც ადამიანებს ექნებათ საშუალება, თავისუფლად წარმართონ საკუთარი სექსუალური ცხოვრება არასასურველი ორსულობის და სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების რისკებთან დაკავშირებული შიშის გარეშე. მათ სჯერათ სამყაროსი, სადაც გენდერული იდენტობა და სექსუალობა აღარ იქნება უთანასწორობისა და სტიგმის წყარო.
მიუხედავად იმისა, რომ IPPF არ წარმოადგენს ოფიციალურ საგანმანათლებლო ორგანოს, ის არის გლობალურ ასპარეზზე მომუშავე მოხალისეობრივი არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომელიც სექსუალურ და რეპროდუქციულ ჯანმრთელობასა და უფლებებს აქტიურად უჭერს მხარს. ორგანიზაცია მასში გაერთიანებული ასოციაციის 151 წევრისა და მილიონობით მოხალისის დახმარებით 180 ქვეყანაში უზრუნველყოფს სექსუალური და რეპროდუქციული სერვისებისა და ინფორმაციის მიწოდებას. IPPF ეხმარება ადგილობრივ ორგანიზაციებსა თუ სახელმწიფო ორგანოებს ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების გავრცელებასა და ადვოკატირებაში, აწვდის მათ საჭირო ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ როგორ შეიძლება ამ მოდელის ეფექტურად ინტეგრირება ფორმალურ და არაფორმალურ საგანმანათლებლო სივრცეებში.
IPPF წარმოადგენს ორგანიზაციას, რომელიც ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მოდელის გავრცელებას და დანერგვას სხვადასხვა ქვეყანაში ცდილობს. ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების შესახებ ორგანიზაციის მიერ მომზადებულ სახელმძღვანელოში აღნიშნულია, რომ ეს მოდელი განსხვავდება სწავლების სხვა მეთოდოლოგიებისგან, რომლებიც მთავარ მახვილს სექსუალურობის მხოლოდ რეპროდუქციულ ასპექტებზე სვამს. აღნიშნულისგან განსხვავებით, ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მეთოდი ეფექტურად მუშაობს იმ ძალაუფლებრივი დინამიკის იდენტიფიცირებაზე, რომელშიც საკუთარ სექსუალობასთან და სქესობრივ ცხოვრებასთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილებები ზეგავლენას ახდენს ადამიანის განვითარების ემოციურ, ფიზიკურ, სოციალურ და მენტალურ ასპექტებზე. ორგანიზაციის ხედვა ემყარება რწმენას, რომ ყველა ახალგაზრდას აქვს უფლება, წვდომა ჰქონდეს სექსუალურ განათლებაზე და ინფორმირებული იყოს საკუთარი სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის შესახებ, რომლის სრულყოფილი მიწოდებისთვის არასაკმარისია ისეთი საგანმანათლებლო მეთოდები, რომლებიც ყურადღებას მხოლოდ რეპროდუქციულ საფრთხეებზე ამახვილებს და რისკების დაძლევის გზად თავის შეკავებას (აბსტინენციას) სახავს.
IPPF-ის სახელმძღვანელოში მოცემულ ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების განმარტებაში ასევე აღნიშნულია ისიც, რომ ახალგაზრდებს უნდა შეეძლოთ საკუთარი სექსუალური ცხოვრების განსაზღვრა და მისგან ფიზიკური თუ ემოციური სიამოვნების მიღება.
ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლება ახალგაზრდებს უნდა აძლევდეს სანდო და ადეკვატურ ინფორმაციას სექსუალური და რეპროდუქციული უფლებების შესახებ, რათა მათ ამ საკითხის ირგვლივ არსებული მითების გაბათილება შეეძლოთ; ასევე უვითარებდეს ისეთ ცხოვრებისეულ უნარებს, როგორებიცაა კრიტიკული აზროვნების, მოლაპარაკების, თვითგანვითარების, გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობა; უძლიერებდეს თვითობის შეგრძნებას, თავდაჯერებულობას, ემპათიასა და ასევე პასუხისმგებლობის აღების, დახმარების, კითხვების დასმის შესაძლებლობას; ის ხელს უნდა უწყობდეს პოზიტიური დამოკიდებულებებისა და ღირებულებების გამომუშავებას, პოზიტიური თვითშეფასების, საკუთარი თავის და სხვებისადმი პატივისცემის განცდას , განსჯისგან დაცლილი შეფასებითი სისტემის და საკუთარი სექსუალური ჯანმრთელობისადმი პოზიტიური დამოკიდებულებების განვითარებას.
გარდა ამისა, IPPF გამოყოფს შვიდ ძირითად კომპონენტს / საკითხს, რომელთა გარშემოც ყოვლისცმომველი სექსუალური განათლება უნდა იყოს ფოკუსირებული:
- გენდერი;
- სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობა და აივი;
- სექსუალური უფლებები და სექსუალური მოქალაქეობა;
- სიამოვნება;
- ძალადობა;
- მრავალფეროვნება;
- ურთიერთობები.
აღნიშნული ორგანიზაციების მიერ შექმნილ დოკუმენტებში ყურადღება ასევე გამახვილებულია იმაზე, რომ ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მიწოდება აუცილებლად გულისხმობს ასაკისათვის რელევანტური ინფორმაციის გაზიარებას, რაც ანგარიშგასაწევი ფაქტორია სასწავლო გეგმის გაწერისას. ხაზი გასმულია იმაზეც, რომ სექსუალური განათლების სწავლება დაიწყოს ადრეულ ასაკში. სექსუალური განათლების მიწოდებაზე უნდა ზრუნავდნენ ისეთი ადამიანები, რომელთა მიმართაც მოსწავლეებს გააჩნიათ ნდობა და რომლებიც სრულად არიან ინფორმირებული კონკრეტული ასაკის მოზარდების საჭიროებების შესახებ.
დასკვნა და რეკომენდაციები
დასკვნის სახით მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის და უფლებების განხორციელების მიმართულებით საქართველოში არსებული მდგომარეობა საკმაოდ პრობლემურია, რაზეც მეტყველებს წინამდებარე დოკუმენტში მოშველიებული კვლევების შედეგები სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციების, აბორტების რაოდენობის შესახებ. ამასვე ცხადყოფს ის ფაქტიც, რომ სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის სერვისები არ არის ხელმისაწვდომი ქალების, განსაკუთრებით ახალგაზრდა გოგოების და უმცირესობათა ჯგუფების წარმომადგენლებისათვის. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის შესახებ დამაკმაყოფილებელი და სწორი ინფორმაციის მიწოდება არსებითად გადამწყვეტია, როგორც ერთგვარი პრევენციის ფორმის გატარება.
მიუხედავად იმისა, რომ განათლების სამინისტრო გარკვეულ ნაბიჯებს დგამს ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემაში სექსუალური განათლების კომპონენტების ინგტეგრირებით, არსებული სასწავლო პროგრამა არასრულფასოვნად მოიცავს ამ საკითხს, ვერ აწვდის მოზარდებს მათთვის საჭირო ინფორმაციას, რასაც ადასტურებს ისიც, რომ მათთვის ინფორმაციის მთავარ წყაროს კვლავ ინტერნეტრესურსები წარმოადგენს. ფორმალურ საგანმანათლებლო სივრცეში ამ მიმართულებით არსებული პრობლემების გარდა, აღსანიშნავია ისიც, რომ არაფორმალური სექტორი ვერ ახერხებს ამ საკითხზე სათანადოდ მუშაობას, რაც ნაწილობრივ სამოქმედო პოლიტიკის თავისებურებით და მეორე მხრივ, მათი შეზღუდული რესურსებითაა განპირობებული.
სექსუალურ და რეპროდუქციულ ჯანმრთელობაზე ინფორმირებულობა წარმოადგენს ადამიანთა უფლებების ნაწილს, რომელიც მნიშვნელოვნად ზემოქმედებს საერთო კეთილდღეობის ხარისხზე. სხვა ქვეყნების გამოცდილებებზე დაყრდნობით, ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მოდელსა და მის ყოველდღიურობაში დანერგვას ამ მიმართულებით არსებული მდგომარეობის გაუმჯობესებაში ხელშესახებად პოზიტიური შედეგები ახლავს. აღნიშნული მეთოდის მოქნილობიდან გამომდინარე, მისი ინტეგრირება ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემაში ნაკლებ პრობლემურია კულტურული თვალსაზრისით და შესაბამისობაში მოდის ასაკობრივ განვითარებასთან.
რეკომენდაციები
- განათლების სისტემაში ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მოდელის დანერგვა სახელმწიფო პილიტიკამ უნდა აღიქვას, როგორც ახალგაზრდების კეთილდღეობის განუყოფელი ნაწილი;
- განათლების სამინისტრომ უნდა გადახედოს არსებული სასწავლო გეგმას და ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების დანერგვის მიმართულები უფრო მეტად ეფექტური ნაბიჯები გადადგას;
- სახლმწიფომ უნდა გამოყოს საკმარისი რესურსი ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების ეფექტური დანერგვისათვის;
- სახელმწიფოს მხრიდან ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მოდელის დანერგვისთვის გამოყოფილი თანხა სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის გარშემო არსებული რისკების შესამცირებლად მიზნობრივად უნდა დაიხარჯოს, როგორც პრევენციის მეთოდი;
- განათლების სამინისტრო აქტიურად უნდა თანამშრომლობდეს არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან CSE-ის ინტეგრირების პროცესში;
- ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მოდელი მისი ფუნდამენტური ღირებულებების შენარჩუნებითა და ადგილობრივი კონტექსტთან მორგებით უნდა დაინერგოს;
- ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მიწოდება უნდა დაიწყოს მაქსიმალურად ადრეულ ასაკში. მოზარდებისათვის მიწოდებული ინფორმაცია შესაბამისობაში უნდა მოდიოდეს მათ ასაკთან;
- ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების დანერგვის პროცესში ჩართული უნდა იყვნენ სხვადასხვა დარგის სპეციალისტები: ექიმები, ფსიქოლოგები, მასწავლებლები და ა.შ.
- ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლება როგორც ფორმალურ საგანმანათლებლო, ასევე არაფორმალურ სივრცეებშიც უნდა იყოს ხელმისაწვდომი;
- ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მოდელის ინტეგრირება სასწავლო გეგმაში უნდა ითვალისწინებდეს ქვეყანაში არსებულ კულტურულ და რელიგიურ მრავალფეროვნებას;
- ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების შინარსობრივი ნაწილი უნდა იყოს გენდერულად მგრძნობიარე: მოსწავლეებს უნდა აწვდიდეს ინფორმაციას გენდერული როლების შესახებ, აბათილებდეს სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის შესახებ გავრცელებულ მითებს და ეხმარებოდეს მათ ჯანსაღი დამოკიდებულებებისა და ხედვების ჩამოყალიბებაში;
- საგანმანათლებლო სისტემაში ინტეგრირებული ყოვლისმომცველი სექსუალური განათლების მეთოდი უნდა მოიცავდეს სექსუალობის პოზიტიურ და ფართო გაგებას.
გამოყენებული ლიტერატურა
(UNFPA), United Nations Population Fund. 2014. UNFPA Operational Guidance for Comprehensive Sexuality Education: A Focus on Human Rights and Gender. New York: UNFPA.
Human Rights Education and Monitoring Center (EMC); Center for Information and Counseling. 2020. NGO Coalition Joint Submission on Sexual and Reproductive Health and Rights in Georgia. Tbilisi: (EMC).
IPPF. 2010. IPPF Framework for Comprehensive Sexuality Education (CSE). London: IPPF.
NCDC. 2018. ჯანმრთელობის დაცვა: სტატისტიკური ცნობა საქართველო. თბილისი: დაავადებათა კონტროლის და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრი.
Rachael Parker; Kaye Wellings; Jeffrey V. Lazarus. 2009. “Sexuality education in Europe: An overview of current policies.” Sex Education 227-242.
UNDP. 2018. გენდერული თანასწორობა საქართველოში: ბარიერები და რეკომენდაციები. თბილისი: საქართველოს პარლამენტი.
UNESCO. 2015. EMERGING EVIDENCE, LESSONS AND PRACTICE IN COMPREHENSIVE SEXUALITY EDUCATION: A GLOBAL REVIEW. Paris: UNESCO.
UNESCO. 2009. International Guidelines on Sexuality Education: An evidence informed approach to effective sex. UNESCO.
UNFPA. 2016. “Comprehensive sexuality education.” unfpa.org. 30 September. Accessed December 11, 2020. https://www.unfpa.org/comprehensive-sexuality-education.
Vanwesenbeeck, Ine. 2020. “Comprehensive Sexuality Education.” 29 May. https://oxfordre.com/publichealth/view/10.1093/acrefore/9780190632366.001.0001/acrefore-9780190632366-e-205.
Venkatraman Chandra-Mouli, M.B.B., M.Sc. a,*, Joar Svanemyr, Ph.D. b. 2015. “Twenty Years After International Conference on Population: Where Are We With Adolescent Sexual.” Journal of Adolescent Health 51-56.
ლელა შენგელია, ლიკა ჯალაღანია, თამარ დეკანოიძე. 2019. სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობა და უფლებები: ეროვნული შეფასება ძირითადი მიგნებები. თბილისი: საქართველოს სახალხო დამცველი.
ავტორები: ლიკა გულბანი, მარიამ ვარამაშვილი
რედაქტორი: თემურ ზოიძე
The importance of comprehensive sex education
and its need in the Georgian context
Abstract
Until 2014, there was no component of sex education in the Georgian general education system. Despite several changes since 2014, sex education in a form in which is integrated within the Georgian education system still does not meet international standards. Several factors point to problems and inefficiency of the said program, such as – the frequency of sexually transmitted infections, the high rate of abortion, as well as the low percentage use of contraceptives among women.
The 2019-2020 project of the NGO “Women’s Gaze”, which aimed to increase access to free gynecological services and additional medical examinations for young women aged 16 to 25, once again highlighted a number of problematic aspects of sexual and reproductive health and rights in Georgia. Despite the high demand in other age groups, due to the limited budget of the project, only about 200 beneficiaries were able to use the free services. A small survey was also conducted among the project beneficiaries, according to which the main problem, with the lack of access to services and medicines, was the lack of complex sex education or unreliable ways of obtaining it (Internet, experiences shared with friends).
This paper aims to address the fundamental aspects of sexual education as a framework for sexual and reproductive health and rights and to highlight the need to integrate comprehensive sex education in the country based on existing empirical studies, expert opinions, and recommendations from international organizations.
Introduction
Sex education is a combination of high-quality teaching methods that not only cover the medical aspects of sexuality but also focus on human sexuality, personal relationships, anatomy, sexually transmitted diseases, sexual intercourse, sexual orientation, gender identity, contraception, sexual or reproductive rights, and responsibilities. The goal of sex education is to equip young people with the information and values they need to develop the ability to have safe and fulfilling sexual relationships that take into account pleasure factors as well as a sense of responsibility for their own sexual and reproductive health and well-being.
Sex education is an integral part of Sexual and Reproductive Health and Rights (SRHR), without which it is difficult to fully achieve this policy. The need for sex education in young people is most critical because both globally and in the case of Georgia, adolescents are not provided with the proper type of education to be ready to start a sex life. The lack of relevant education and access to information is caused by ineffective measures by the state and the complete or partial neglect of the sex education component in the educational system. At the same time, the circumstance is often compounded by cultural contexts, erroneous and confusing messages about sexuality and gender. Given all of the above, an adolescent who begins a sexually active life without education is potentially vulnerable to sexual harassment, coercion, unwanted pregnancy, and the risk of sexually transmitted diseases (STDs) and HIV.
It is important to select an effective educational model for the proper functioning of sex education. A model which will provide adolescents with information that is relevant to their age and culture, as well as scientifically substantiated. It includes structured opportunities to help young people develop the right attitudes and values, to acquire the practical skills that will help them make informed decisions at the start of their sex life. According to studies, properly designed and implemented programs can significantly reduce disinformation, deepen the knowledge, identify and reinforce positive values and attitudes, raise awareness of norms amongst peers, and improve communication between adolescents and parents.
Although the state has taken some progressive steps to improve the state of sexual and reproductive health and rights in recent years, and the sex education component is more or less appearing as a part of the general education curriculum, analysis of the current situation shows policies proposed by the state and their subsequent implementations in practice are significantly disparate. The state-funded universal insurance package does not fully cover the cost of providing services to women, the country has a high rate of sexually transmitted diseases and abortions, contraceptive use is still problematic, and most women do not use modern contraception at all. Compounded by the fact that the main sources of information for adolescents are the Internet and experiences shared in friendship circles. These factors are just some of the problems that exist in the country in terms of sexual and reproductive health and rights.
3. Comprehensive sex education and its benefits
According to the United Nations Population Fund, UNFPA, Inclusive Sex Education (CSE) is a rights-based, gender-focused approach to sex education in both school and non-school settings that aims to equip young people with the knowledge, skills, and values they need to develop a positive view of their own sexuality in the context of social and emotional development.
School-based sex education as a discipline first emerged in Europe in the second half of the 20th century. Especially in parallel with the sexual revolution of the 1970s and the AIDS epidemic of the 1980s. At the ICPD Conference in 1994, it became essential for states and NGOs to address the needs of young people around the world for sex education. Following which, as initiatives grew, so did ideological struggles over the ultimate goal, content, and methods of sex education. One radical aspect of these struggles is the Pre-Marriage Abstinence Model (AEUM), which offers restraint to young people as a way to address risks and problems surrounding sexual and reproductive health. The introduction of this model has been actively promoted in the United States, where the Bush administration has spent millions of dollars trying to introduce this idea and bring it to the international arena.
Over time, it has become clear that educational approaches that focus only on health and risk reduction do not address the complex sexual and relationship needs of adolescents and do not provide them with the information they need, unlike a model that takes a positive approach to sexuality and views young people as having an active sex life. Such an approach is more realistic and effective given the current context and the fact that the needs and problems of adolescents around these issues change over time.
Comprehensive Sex Education method (CSE), the so-called holistic sex education model is a European standard that aims to increase young people’s ability to make informed, healthy, and satisfying choices about their sexuality. One of the main advantages of this method is that it is based on a positive outlook on rights and sexuality from beginning to end, which is not limited to eliminating diseases, risks, and threats. Overall, sex education goes beyond merely addressing the issue of disease reduction and is based on fundamental sexual rights, and aims to eliminate deep-rooted forms of gender-based stereotypes from society, including traditional views on women’s sexuality.
In addition to the fact that CSE focuses on human development and awareness about sexual life, it also helps young people to form and develop positive values about sexual and reproductive health. This model of sex education teaches young people about human interactions in the world and encompasses discussions about familial relationships, attitudes towards the world, gender identities, family planning, and contraception. At the same time, it enables them to learn more about human rights in general and their fundamental rights in particular, which, increases their awareness of threats such as sexual harassment, domestic violence, etc.
In modern international educational platforms, CSE, besides the formal, is also considered to be the preferred, most effective model for improving/strengthening the sexual and reproductive rights and health of young people in informal spaces. Trust and political acceptance of CSE is constantly increasing worldwide and its use in the structural empowerment of young people is becoming more and more relevant. Moreover, based on the results of CSE-related surveys, this method is being developed with great intensity in Europe and Central Asia and is being integrated into formal educational spaces.
The direction of the country in terms of sexual and reproductive health and rights significantly determines and reflects its gender policy insofar as sex education is a fundamental aspect of implementing the SRHR: how gender-sensitive is a given educational model is very crucial.
The model of inclusive sex education, also known as the holistic model, is characterized by gender sensitivity, which implies that it goes beyond the medical aspects of sexual and reproductive health, opposes the determination of female sexuality through reproductive skills. It is focused on eliminating gender stereotypes and sexist attitudes within the youth for developing healthy and ethical values. All of this significantly helps the given age group to understand their own subjectivity and bodily autonomy, while at the same time developing a harmonious relationship with those around them.
4. Analysis of the current situation in Georgia in the field of sex education
An important source for the analysis of the local state of sexual and reproductive health and rights is the report of a study conducted by the Public Defender in 2017-18. The Office of the Public Defender is one of the most important constitutional bodies that curates the situation in the country in terms of gender equality and women’s rights, of which sexual and reproductive health and rights are an integral part.
A report released by the ombudsman in 2017 assessed the state of the country in terms of sexual and reproductive health and rights. The second stage of this study aimed to determine how SRHR is implemented in practice.
The 2018 report highlights the systemic and practical shortcomings that, despite some progress in sexual and reproductive health and rights, it remains topical and acute problems in the country. It covers three main issues of sexual and reproductive health and rights: maternal health, family planning, and comprehensive education about human sexuality. The fact stated in the report, that the access to health care for women and their autonomous decision-making is often limited by their perceptions of reproductive function in the family and society suggests a lack of sex education that takes into consideration their sexuality and autonomy. On the other hand, the lack of information about contraception and its infrequent use is problematic, which increases the occurrence of unwanted pregnancies and abortions.
The Health Statistics Bulletin published by the National Center for Disease Control and Public Health in 2018 provides statistics on the total number of abortions and its relation to previous years.
The latest data, which provide official results on this issue, show the situation in 2018, according to which 22,733 cases of abortion were registered in the country this year, including the share of artificial abortion was 69.9%. Based on this information, the total number of abortions has decreased by 9% compared to previous years. However, it should be noted that the official data does not fully reflect the real picture and does not describe the number of unofficial or self-terminated pregnancies. From an optimistic point of view, the decrease in the number of officially registered abortions in the country can also be explained by the fact that recently, although on a small scale, in the curriculum of the general education system, various components of sex education have emerged.
Despite the decline in abortion rates in recent years, women’s use of contraception continues to be low: 59.1% of them do not use any method of contraception, which in most cases is due to public myths and misconceptions about contraception, which are often spread by gynecologists themselves (source EMC). Adolescent girls do not have access to contraceptive services and do not have proper information about them, which is largely due to the double standards in society regarding female sexuality.
Providing information on family planning services/contraception is an integral part of sex education and it significantly determines the accessibility of family planning services, as much as the lack of awareness regarding contraception explains the frequent use of abortion as a means of protection against unwanted pregnancy.
The National Assessment Document on Sexual and Reproductive Health and Rights prepared by the Public Defender’s Office also highlights that the lack of awareness about family planning/contraception is much more complex and problematic among minority women. For example, in the case of women with disabilities, especially those who have disabilities from an early age. The public’s perception and desexualization of this group as “sexless beings” make their knowledge of these services even poorer. The given issue is also problematic for ethnic and sexual minority women in Georgia. “Ethnically Armenian women prefer to receive any kind of medical care in Armenia because they face a language barrier in Georgia and do not have access to adequate quality services.”
As for the number of sexually transmitted and HIV infections, according to the 2018 data of the National Center for Disease Control, the number of cases of this type of disease has increased in Georgia in recent years. Trichomoniasis, chlamydia, and syphilis are the leading cases reported, followed by infections such as herpes and gonorrhea.
Data on sexually transmitted diseases in the Health Statistics Directory are given by age distribution, which indicates that trichomoniasis and chlamydial infections are also observed in adolescents aged 0-14 years. This suggests that young people start having sex at a very early age, although they often do not have basic information about sexually transmitted infections or their prevention, which increases their vulnerability to such diseases.
In terms of HIV / AIDS prevalence statistics, Georgia is one of the countries with low prevalence, but in recent years the rate is still increasing: in 2018, 672 new cases of HIV were registered in Georgia (18.0 per 100,000 population), which indicates a 6.5% increase compared to the previous year.
Noteworthy is the fact that the country is taking effective steps against HIV / AIDS, which directly reduces the spread of the infection. For example, under the Global Fund and government programs, various groups in the country (pregnant women, donors, convicts in the penitentiary system) are systematically screened for HIV / AIDS voluntarily, while high-risk behavioral groups (injecting drug users, commercial sex workers) have active HIV consulting and testing available. Although the state offers a variety of services to the public, the number of people infected in the country has fluctuated and been unstable in recent years due to a lack of information in the population and the lack of complex approaches, accompanied by a public stigma about HIV and AIDS.
Human rights organizations have submitted a Coalition Alternative Report on Georgia as part of the 37th session of the UN Universal Periodic Review of Sexual and Reproductive Health and Rights. The document assesses the measures taken by Georgia since 2015 in the field of sexual and reproductive health and rights and discusses the protection of specific groups and rights by the state. The report mentions the introduction of comprehensive sexual education elements in the Georgian formal education system and its problematic aspects. Until 2014, there were no records of sexual and reproductive education and health in the Georgian education system. In June 2014, the European Union signed an agreement with Georgia on the introduction of a healthy lifestyle in the Georgian education system. In July of the same year, a final observational paper published by CEDAW (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women) recommended the provision of age-appropriate education on sexual and reproductive health and rights, covering all aspects of responsibility for sexual behavior. This was followed by the introduction of a healthy lifestyle in the school curriculum by the Ministry of Education, which also included some elements of comprehensive sex education. However, the national system failed to address the fundamental issues of internationally recognized sexual and reproductive health and rights, which are due to the contrarian and conservative views that have arisen in the far-right and orthodox groups of our society.
According to a recent report by the United Nations Population Fund (UNFPA), the majority of respondents agree that the school is an institution that has the ability to provide structured, systematic, and proper teaching of sexual and reproductive health. Therefore, it is critically important for this strategic institution to take responsibility for informing students.
In recent years, the Ministry of Education, Science, Culture, and Sports of Georgia has taken several steps to include sex education in the new national curriculum: A re-evaluation of biology and civics education, subject with main objectives of analyzing and protecting the importance of health and healthy living. Also, with the support of the UNFPA Georgia Office, the standards of primary (grades I-VI) and basic (grades VII-IX) education were revised and approved. Age-appropriate information on sexual and reproductive health, reproductive rights, and gender equality is integrated into the subjects: “Nature”, “Me and Society” (in the case of elementary school), “Biology” and “Civic Education”.
Despite the above-mentioned steps, information on human sexuality, in whatever form it is embedded in the formal education system, is not complex and satisfactory, as it covers only certain aspects of comprehensive sex education. The quality of teaching is also problematic, in what ways students are provided with the information included in the study material. A significant obstacle to teachers’ attitudes towards these issues is that they lack sufficient competence and willingness to provide complete, stigma-free information to students. They often avoid talking about issues that are covered in the subject of biology which relate to human sexuality: instructing students to process similar materials independently, at home, or talking to girls and boys about these issues separately. These practices – the lack of competence of teachers and the taboos in the community around the topic of sexuality – significantly affect the quality of the delivery of complex sex education and cannot go beyond superficiality.
4.1 Analysis of the survey results conducted within the “Women’s Gaze” project
The non-governmental organization “Women’s Gaze” implemented a project in 2019-2020, which provided safe and free gynecological services for young women aged 16 to 25. Since the project was not permanent – it lasted only 10 months and had a limited budget, it was able to provide services to about 200 women. In fact, given the number of applications submitted, the demand for free services was much higher and included other age categories as well.
Project beneficiaries were also interviewed to find out how often they use the services of a gynecologist, what are the barriers to receiving such services, from what sources do they get information about their own sexual and reproductive health, and so on.
The survey, on the one hand, revealed problems with access to similar types of health services and treatment costs in this age group of women. On the other hand, it was noteworthy that 60% of girls cited the Internet as a source of sexual and reproductive health information, while 23% cited friends. Almost none of the respondents named formal, school education as a source of information.
35% of the beneficiaries, or 65 women, received gynecological services for the first time under this project. Among the reasons why they never benefited from consulting a gynecologist, the majority cited insufficient financial income and lack of access to services. At the same time, the survey showed cases where women did not consider it necessary to conduct gynecological examinations because they were not married. As for the beneficiaries who did receive similar medical services before the project, the frequency of visits to the gynecologist was about one case per year, the main reason for which was still the financial factor as a barrier to receiving the service.
Of the 200 beneficiaries of the Women’s Gaze project who underwent complete smear, papillomavirus, and ultrasound examinations, 146 were diagnosed with sexually transmitted or other diseases.
Of these diagnoses, trichomoniasis and trichomonas colpitis are sexually transmitted diseases, and similar health complications were identified in 49 women participating in the project, representing 33% of the total number of beneficiaries. According to the gynecologist involved in the project, the diagnosis of some women required additional treatment and examination, which could not be provided due to the limited financial capabilities of the project. According to them, there were cases when the beneficiaries did not turn to the gynecologist to continue the treatment, which is related to the medical fees and negligence on the part of the patients themselves, which is due to lack of awareness and information about their body, sexuality, and reproductive health.
4.2 Expert Opinions on the Need for Sex Education
In addition to the empirical material provided by local or international surveys, reports from international organizations, and action plans, the opinions of experts who are/have been involved in assessing the SRHR situation in the country or planning its implementation are important in assessing the local situation.
While working on this document, expert interviews were recorded with 4 respondents, including: Obstetrician-Gynecologist Nino Lomidze, who worked with beneficiaries for ten months under the Women’s Gaze project, and has six years of medical experience beyond the project; Lika Jalaghania – Human Rights Education and Monitoring Center (EMC) LGBTQ Human Rights Project Coordinator / Researcher, who also works independently on sexual and reproductive health and rights issues; Beka Gabadadze – Queer activist, social worker of the non-governmental organization “Temida” and “Information Medical-Psychological Center Tanadgoma”, who has been working on HIV prevention, sexual and reproductive health for the last 7 years; Elene Kaikhosroshvilii – Lawyer, Feminist Activist, Adviser on Sexual and Reproductive Health and Rights at the Gender Department of the Public Defender’s Office, Member of the Informal Working Group on SRHR Women.
The analysis of the expert interviews revealed several key aspects on which largely respondents’ opinions coincided:
4.2.1 The situation in the country and its problematic aspects
According to most experts, although the state has taken some steps in recent years to integrate the components of sex education into the general education system, the provision of sex education to students is still fragmental. The ineffectiveness of this kind of progress lies in the fact that the elements of this type of education, which are scattered throughout the curriculum, do not cover such fundamental issues as information about human sex, gender, and sexuality. A good example is biology and civics textbooks, in which the entries in the sexuality chapters are short, overly simplistic, and mostly focus on non-discrimination and non-violence. In addition to how this issue is addressed in the various subjects and textbooks, it is important to consider how it is taught: Given the cultural context and taboos, questions arise as to how fully teachers provide students with information on these topics.
Experts also point out the inability of the Ministry of Education to confront the policies of the conservative and far-right forces in the country. It is a fact that the Ministry of Education goes obvious concessions with these forces such as, for example, removing the concept of gender from textbooks and so on. It is also common to generalize the ideological views of these groups and frame them as public opinion, while actually, it is unknown how correct or accurate this assessment is that the issue of sex education and open discussion about it is unacceptable for the Georgian society. Respondents who have been in direct contact with parent groups while working on various projects point out that when the information on the issue is provided correctly, their attitudes are not so negative and they share the view that sexual health awareness among young people is essential. It is hard to say what is the real attitude and acceptance of society towards the teaching of sex education, as it’s not thoroughly studied and the discussion of these attitudes is often irrelevantly generalized.
It is worth mentioning the problems faced by members of sexual and gender minorities due to inadequate sex education and state policy in this regard, as the national curriculum does not mention the terms identity, gender, sexual orientation, and the very fact that sexuality and sexual practices are quite wide and varied.
In addition to the shortcomings mentioned above, which are found in formal education spaces, it is also noteworthy how the Ministry of Education’s policy affects informal attempts to promote/teach sex education. To illustrate this, one of the respondents mentioned the fact that the Ministry of Education stopped several days of training on sexually transmitted diseases and a healthy lifestyle after a critical article was published in one of the newspaper publications.
Another problematic issue highlighted by experts was the lack of financial support from the state and the misallocation of resources. According to them, the state is not willing or is not able to allocate sufficient resources to introduce an adequate model of sex education in the education system.
When we talk about the misallocation of funds by the state, it is important to mention the problems of lack of access to medical services and the ineffectiveness of universal insurance. The fact that the socio-economic situation and financial hardship in the country often leave women without the gynecological services they need is reflected in the low rate of contraceptive use and the high rate of abortion and sexually transmitted diseases. In addition to the fact that women often do not have access to the necessary but expensive medical services, at the same time they do not properly perceive the real dangers of their health problem and have less sense of responsibility towards their own body safety, which indicates the low level of information and education. Which ultimately has a negative impact on their well-being.
This is evidenced by the fact that the referral of women to get the necessary gynecological services is mostly delayed and only very rarely if they manage to consult a doctor for prevention and conduct the necessary examinations. This is due, on the one hand, to the absence/lack of financial resources mentioned above, and on the other hand, to the lack of knowledge about one’s own physical well-being and a sense of responsibility based on knowledge.
4.2.2 The need for comprehensive sexual education in the Georgian reality
When talking about comprehensive sex education, experts unequivocally agree on the need for this model of sexual education in the Georgian context. In their view, the existence of sex education in the general education system is fundamentally important and they base their opinion on the advantages of such a model, because, unlike others, it is not focused only on the medical aspects of sexuality and includes issues such as relationship ethics and responsibilities. Understanding social citizenship, developing a sense of physical autonomy, and so on. They see complex, comprehensive sex education as a fundamental part of an individual’s well-being and their proper integration into society.
Another important aspect highlighted by the experts is the flexibility and versatility of the model to integrate the comprehensive sex education component into different educational courses and levels and to provide students at different levels with age-appropriate knowledge. Which, if properly selected for the curriculum, will protect them from traumatic experiences.
Although young people today have more access to resources than their predecessors, the main sources (Internet, friends) through which they receive information on specific issues are not accurate and reliable. It was especially prominent in an interview with obstetrician-gynecologist Nino Lomidze. It was revealed that the experiences shared between friends are mainly a source of misinformation to the extent that every patient needs individual, tailored treatment. She also stressed the unreliability of Georgian Internet sources and the information found in them, against the background of which the importance of introducing comprehensive sex education in the general education system is once again evident.
5. Experiences of European countries in the implementation of a comprehensive model of sex education, CSE
Different regions of the world have used different approaches in the development and subsequent implementation of the CSE plan. Based on the examples of countries that have introduced comprehensive sex education in their general education system, we can say that the integration of this model of education improves sexual and reproductive health, which in turn reduces the rate of communicable diseases and unwanted pregnancies while increasing the rate of contraception.
The introduction of the CSE model in EU member states has a long history: for example, in Western European countries this process started as far back as 50 years ago. In countries such as Sweden, Norway, and the Netherlands, where there are many schools with sex education programs, unplanned pregnancies among adolescents are significantly lower than in Eastern Europe and Central Asia, where the discussion of including sex education in the education system is a highly sensitive issue. The approaches to implementation indeed vary from country to country, but the selection of CSE application indicators is largely the same.
Among the successful cases of introducing sex education, Sweden enjoys a reputation as the first country to receive compulsory sex education in all schools in 1955. Sex education standards are set by the Gender Council, and NGOs are actively involved in improving and refining sex education.
As for Germany, the country’s approach to sex education is liberal: the “Pregnancy and Family Assistance Act” (SFHA “ndG”) is in force in the country. Sex education is seen as an effective tool to prevent unplanned pregnancy. The federal government is increasingly expressing its readiness to support the wider spread of sex education and the integration of different socio-cultural backgrounds into sex education, given the high number of migrants.
If we look at the examples of the former Soviet Union, we will see that attitudes towards youth sexuality and sexual education in Lithuania, Latvia, and Estonia have changed especially in recent years. For example, according to several studies, a strong correlation has been observed over time between the development of sex education since 2001 and the steady improvement in sexual health rates among young people. This recent progress is linked to the development of a compulsory sex education program in schools. In Estonia, sex education starts around the age of 10, but focuses mainly on psycho-social aspects and personal relationships. The quality of sex education in Estonian schools is quite different and depends on individual teachers and school administration. It should also be noted that NGOs have made a significant contribution to the proper implementation of sex education in Estonia. As for Latvia, sex education was a taboo subject for a long time, since 2006 the country has started to introduce a model of sex education and integrating it into the social sciences, covering a wide range of social, ethical, political, and economic issues, with only very few elements of health education. In this case, the involvement of non-governmental organizations also played an important role. In Lithuania’s experience, sex education is still a contentious issue, exacerbated by the influence of the positions of local conservative and religious groups, although components of sex education have emerged in the country’s education system since 2006.
6. International Organizations and Comprehensive Sex Education
The relevance of comprehensive sex education is constantly growing and becoming more firmly established as a European standard for the teaching of sex education. Globally, the role of several organizations promoting and implementing comprehensive sex education is noteworthy: The United Nations Population Fund (UNFPA), the World Health Organization (WHO), and the International Organization for Family Planning (IPPF). These organizations are actively involved in the promotion of sex and reproductive education, each of them has developed an additional working definition of comprehensive sex education, taking into account their own organizational mandate and priorities. The United Nations Department of Education, Science and Culture (UNESCO), together with UNAIDS, UNFPA, the United Nations Children’s Fund (UNICEF), and the World Health Organization (WHO), has published “the international technical guidance on sexuality education”. This document is a tool for integrating inclusive sex education and provides a detailed overview of what inclusive education is, what its main purpose is and the issues it addresses, how to implement this model, and its effective delivery in both formal and non-formal education. For children and adolescents.
Comprehensive sexual education textbooks created by various international organizations focus on its legal aspect: the right to health includes the right to have the necessary and complete information about it, which in itself implies the awareness of sexual and reproductive health. While there is no all-encompassing definition of comprehensive sex education and it is determined by a number of factors, it is fundamental that it should be based upon and promote the enforcement of the rights of adolescents and young people.
Given this, the right of young people to have access to comprehensive sex education is enshrined in globally recognized human rights documents such as the International Covenant on Human Rights. It puts the responsibility upon governments for ensuring general health, well-being, and dignity, which also explicitly implies the provision of impartial, scientifically credible, sex education. The United Nations Convention on the Rights of the Child states that children and young people have the right to enjoy the highest quality of health and to have access to information that will help them make decisions about their own health, including family planning information. These rights are protected by international ratified treaties.
Restriction or incomplete access to comprehensive sex education is considered a barrier to the fulfillment of obligations related to the right to life, health information, and the right to live in a non-discriminatory environment. This view is supported and shared in the Statements of the Committee on the Rights of the Child, the Committee on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW), and the Committee on Economic, Social and Cultural Rights.
Although there is no one universal understanding of comprehensive sex education and the content of its implementation differs depending on the socio-cultural aspects of the country, the definition of all international organizations highlights several fundamental elements of this model, including one of the most important: Perception of the potential of human sexuality from a positive perspective – as part of a source of pleasure and satisfaction. Sex education should be culturally relevant, age-appropriate, rights-based, and provide adolescents with scientifically sound information.
Developing an age-relevant curriculum and providing relevant information is a prerequisite for comprehensive sex education, it should meet the needs and interests of adolescents at all stages of school education.
The World Health Organization recommends starting sex education at an early age and developing it in stages. Created by the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), the International Technical Guide to Sex Education offers topics and issues for children aged 5-18, with education to help them gain the knowledge they need in their respective age groups.
The International Organization for Family Planning (IPPF) is also one of the major actors advocating for sexual and reproductive rights and health. The purpose of the IPPF is to create a world in which all people have control over their own bodies and reproductive destinies, to decide for themselves whether they want to become parents and how many children to have, where people can freely lead their own sex lives without unwanted pregnancies and fear associated with the risks of sexually transmittable diseases. They believe in a world where gender identity and sexuality will no longer be a source of inequality and stigma.
Although IPPF is not a formal educational body, it is a global volunteer NGO that actively promotes sexual and reproductive health and rights. The organization, with the help of its 151 members and millions of volunteers, provides sexual and reproductive services and information in 180 countries. IPPF assists local organizations and/or government agencies in disseminating and advocating for comprehensive sex education, providing them with the information they need on how this model can be effectively integrated into formal and non-formal educational spaces.
IPPF is an organization that seeks to disseminate and implement a comprehensive sex education model in different countries. The organization’s handbook on comprehensive sex education states that this model differs from other teaching methodologies which only focus on the reproductive aspects of sexuality. In contrast, the comprehensive sex education method works to effectively identify the power dynamics in which decisions about one’s own sexuality and sex life affect the emotional, physical, social, and mental aspects of human development. The vision of the organization is based on the belief that all young people have the right to access sex education and to be informed about their own sexual and reproductive health. For fully delivering these ideas – educational methods that focus only on reproductive hazards and portray abstinence as a way of overcoming risks are insufficient.
The definition of comprehensive sex education in the IPPF handbook also states that young people should be able to define their own sex life and derive physical or emotional pleasure from it.
Comprehensive sex education should provide young people with credible and adequate information about sexual and reproductive rights so that they can dispel myths surrounding the issue; Also develop life skills such as the ability to think critically, negotiate, self-develop, make decisions; Strengthen perception of self, self-confidence, empathy and also the ability to take responsibility, help, ask questions; It should foster positive attitudes and values, develop positive self-esteem, a sense of self-respect and respect for others, develop a judgment-free evaluation system, and develop positive attitudes toward one’s own sexual health promotes.
In addition, the IPPF identifies seven key components/issues around which comprehensive sex education should focus:
1. Gender;
2. Sexual and Reproductive Health and HIV;
3. Sexual rights and sexual citizenship;
4. Pleasure;
5. Violence;
6. Diversity;
7. Relationships.
The documents created by these organizations also emphasize that the provision of comprehensive sex education necessarily implies the sharing of age-relevant information, which is an important factor in writing the curriculum. It is also highlighted to start teaching sex education at an early age. Sex education should be provided by people whom students trust and who are fully informed about the needs of adolescents of a particular age.
Conclusion and recommendations
In conclusion, it is important to note that the current situation in Georgia in terms of sexual and reproductive health and exercise of rights is quite problematic, as evidenced by the results of studies in this document on the number of sexually transmitted diseases and abortions. This is evidenced by the fact that sexual and reproductive health services are not available to women, especially young girls and members of minority groups. Given the above, providing satisfactory and correct information about sexual and reproductive health is crucial, essentially as a form of prevention.
Although the Ministry of Education is taking some steps to integrate the components of sex education into the general education system, the existing curriculum does not adequately address the issue, failing to provide adolescents with the information they need, as evidenced by the fact that Internet resources are still their main source of information. In addition to the problems in the formal education space in this regard, it should be noted that the non-formal sector is not able to work properly on this issue, which is partly due to the peculiarities of active policies and, on the other hand, their limited resources.
Awareness of sexual and reproductive health is part of human rights, which significantly affects the quality of overall well-being. Based on the experiences of other countries, the model of comprehensive sex education and its introduction in everyday life has tangible positive results in improving the current situation in this area. Due to the flexibility of this method, its integration into the general education system is less problematic from a cultural point of view and is in line with age development.
Recommendations
- The introduction of a comprehensive sex education model in the education system should be perceived by the state as an integral part of the well-being of young people;
- The Ministry of Education should review the existing curriculum and take more effective steps to introduce comprehensive sex education;
- The state should allocate sufficient resources for the effective implementation of comprehensive sex education;
- The money allocated by the state for the introduction of a comprehensive model of sex education should be spent purposefully as a method of prevention in order to reduce the existing risks around sexual and reproductive health;
- The Ministry of Education should actively cooperate with non-governmental and international organizations in the process of CSE integration;
- A comprehensive sex education model should be introduced while maintaining its fundamental values and adapting to the local context;
- The application of comprehensive sex education should begin as early as possible. The information provided to adolescents should be appropriate for their age;
- Specialists in various fields should be involved in the process of introducing comprehensive sex education: doctors, psychologists, teachers, etc.
- Comprehensive sex education should be available in both formal and non-formal educational settings;
- The integration of a comprehensive sex education model into the curriculum should take into account the cultural and religious diversity of the country;
- The content of inclusive sex education should be gender-sensitive: it should provide students with information about gender roles, dispel myths about sexual and reproductive health, and help them develop healthy attitudes and views;
- The method of comprehensive sex education integrated into the education system should include a positive and broad understanding of sexuality.
References
(UNFPA), United Nations Population Fund. 2014. UNFPA Operational Guidance for Comprehensive Sexuality Education: A Focus on Human Rights and Gender. New York: UNFPA.
Human Rights Education and Monitoring Center (EMC); Center for Information and Counseling. 2020. NGO Coalition Joint Submission on Sexual and Reproductive Health and Rights in Georgia. Tbilisi: (EMC).
IPPF. 2010. IPPF Framework for Comprehensive Sexuality Education (CSE). London: IPPF.
NCDC. 2018. Health Care: Statistical Report Georgia. Tbilisi: National Center for Disease Control and Public Health.
Rachael Parker; Kaye Wellings; Jeffrey V. Lazarus. 2009. “Sexuality education in Europe: An overview of current policies.” Sex Education 227-242.
UNDP. 2018. Gender Equality in Georgia: Barriers and Recommendations. Tbilisi: Parliament of Georgia.
UNESCO. 2015. EMERGING EVIDENCE, LESSONS AND PRACTICE IN COMPREHENSIVE SEXUALITY EDUCATION: A GLOBAL REVIEW. Paris: UNESCO.
UNESCO. 2009. International Guidelines on Sexuality Education: An evidence informed approach to effective sex. UNESCO.
UNFPA. 2016. “Comprehensive sexuality education.” unfpa.org. 30 September. Accessed December 11, 2020. https://www.unfpa.org/comprehensive-sexuality-education.
Vanwesenbeeck, Ine. 2020. “Comprehensive Sexuality Education.” 29 May. https://oxfordre.com/publichealth/view/10.1093/acrefore/9780190632366.001.0001/acrefore-9780190632366-e-205.
Venkatraman Chandra-Mouli, M.B.B., M.Sc. a, *, Joar Svanemyr, Ph.D. b. 2015. “Twenty Years After International Conference on Population: Where Are We With Adolescent Sexual.” Journal of Adolescent Health 51-56.
Lela Shengelia, Lika Jalaghania, Tamar Dekanoidze. 2019. Sexual and Reproductive Health and Rights: A National Assessment Key Findings. Tbilisi: Public Defender of Georgia.
Authors: Lika Gulbani, Mariam Varamashvili